By: Mayor Helen C. De Castro
Bulan, Sorsogon
Sa Entero na Taga-Bulan,
Pinapadaba Ko na mga Kabungto:
INTRODUKSIYON:
Dios marhay na adlaw sa iyo entero.
Ipauna ko man an pagpaabot sa entero sin Maogmang Pasko nan Bag-ong Taon na puno sin bendisyon!
Ini tabi si Helen De Castro, an saiyo Mayor nan Ina san bungto ta. Huyaa ako niyan basi mag-report sa iyo san mga nahimuan san ato Gobierno Lokal sa paagi san ako Administrayon niyan na 2009. Ini an paagi nato na ma-impormar an kada taga-Bulan sa mga programa, mga proyekto o mga aktibidades dire lang san ako Opisina, kundi pati na san mga departamento san Municipio.
Ini na taon 2009, sa paniwala ko tabi, maski baga taon sin krisis sa ekonomiya, mga kalamidad na apektado an ato mga pagbuhay nan mga pananom, nan mga maraot na karanasan sa ato nasyon nan bungto, alagad taon man ini sin pagkasarayo, kahigusan, paghinguha, nan, sabihon na nato, tunay na biyaya nan progreso. Padagos na indedikar nan inkomiter san iyo mga opisyales-lokal nan san mga opisyales sa 63 na barangay an pagserbi nan pag-giya sa ato padaba na komunidad. Inpanindugan namo an sagrado niyo na mandando sa amo; Inpanindugan namo an obligasyon na kami mga serbidor-publiko, nan obligasyun namo an makadanun nan maging kasangkapan san ato komunidad-Bulanenyo para sa pagladas sin sayo na progresibo, mayad, maogma nan matoninong na puturo!
Sa solod man sini na taon, kami na mga lideres niyo, lalo na tabi ako nan an Opisina san Mayor, dire nakalibre o naka-ibitar sa mga manlaen-laen na pagtatsar nan mga kritisismo sin nagkapera na mga tawo, lalo na an mga dire naniwala sa ako Administrasyon, dahilan lang sa kalaban ko sira sa politika. Alagad, ini na mga pakaraot nan mga kritisismo, pati na ngani ini na surunod-sunod na mga kaso o mga asunto na-insang-at kontra sa ako, na maski ngani baga grabe an kagub-atan sa ako personal na pagkatawo, alagad ini dire kaulangan sa amo, kundi naging danun ini para maging inspirasyon na lalo namo pakay-adon an pag-administrar nan paglingkod sa iyo.
Niyan na taon, daghanun talaga tabi an inhimo nato na mga programa nan mga proyekto para sa komunidad ta, sa ngaran sin pag-administrar, sa ngaran sin pagserbi, sa ngaran sin pagbabag-o nan progreso, nan sa ngaran sin pag-ataman san ato komunidad nan mga syudadano.
Sa Report na ini, isasaysay ko tabi an mga minasunod :
1. PROGRAMA SA SALUD/HEALTH
2. PROGRAMA SA EDUKASYON:
3. PROGRAMA SA KABUHAYAN/ LIVELIHOOD:
4. PROGRAMA SA KAPALIBUTAN/ ENVIRONMENT:
6. MGA SERBISYO SOSYAL:
7. PAZ Y ORDEN:
8. IMPRASTRAKTURA/ INFRASTRUCTURE SERVICES PROGRAMS:
9. DISASTER RISK-REDUCTION PROGRAM/ AN MDCC
10. AN BULAN INTEGRATED TERMINAL
11. MGA SERBISYO SAN MGA DEPARTAMENTO SAN MUNICIPIO:
12. AN LIGA NG MGA BARANGAY
13. AN SANGGUNIANG BAYAN SAN BULAN
PROGRAMA SA SALUD/ HEALTH:
Unahon ta tabi an Programa sa Salud o Health Programs.
Prayoridad ta ini na programa. Nan prayoridad ta an ato mga kabatan-an, mga ina, mga gurang. Pinakapokus man sini na programa an mga kabubungto nato na tios nan kawaraon. Nan sa abot san ato makakaya, talagang inhinguha san administrasyon ko na may-on ini sin numero uno na atensiyon.
Bag-o ako magreport san sa Health Programs, hatagan ko mun-a pagsaludar nan pasalamat an departamento san Rural Health Unit o RHU na nasa pamumuno ni Dra. Estrella Payoyo, nan an Barangay Volunteer Health Workers o BHW sa pamumuno san Presidente san organisasyun nira na si Mrs. Perla Oli. Dire man nato paglimutan tabi si Dra. Maria Tita Palad nan kaurupod niya sa Pawa Municipal Hospital. Sobra man na naging aktibo sa pagkooperar sa ato si Konsehala Tessie Guran na mao an SB Chairperson sa Committee on Health.
Primary Health Care for Bulaneno Children:
Primero na tutukaron ko an mga aktibidades-medikal para sa mga kabatan-an nato.
Niyan na taon, batog na Enero hasta niyan na Nobyembre, an Programa nato sa Pagbakuna o Expanded Program for the Immunization of Children matriunfo nan haros siyento porsiyento (100%) an accomplishment.
May-on kita sin total na 2,338 na mga bata sa bilog na bungto an nabakunahan sin mga bakuna kontra-tipdas, kontra hepatitis, kontra-diphteria, anti-polio nan iba pa na mga bakuna. Ini man na mga kabatan-an hinatagan ta entero sin Vitamin A supplementation. Nan may-on pa sin 202 na mga bata edad santaon hasta onom kataon na tinagan man sin dagdag na Vitamin A supplements.
Dire pinabayaan san ato pampubliko na health care program an mga mahapdos na mga baby o mga bata. Halimbawa, may 728 na mga bata na edad 6 meses hasta 11 meses, 1,477 na mga bata edad sangtaon hasta sinco anyos, nan 685 na mga bata edad hasta sais anyos, an inpakonsulta, inasikaso nan binulong san Rural Health Unit. Sa mga mahapdos na mga bata na ini, dagdag Bitamina an inhatag ta. 183 na anemic nan underweight na mga bata an pinatumada ta sin mga Iron supplements. 269 na mga bata na nagkukurso o may diarrhea an binulong nan tinagan ta Oresol supplements. 197 na mga bata an binulong sa hapdos nira na pneumonia. Entero tabi ini libre, wara bayad. Kun minsan, may mga magurang man na nahatag diyo na boluntad sa RHU nato, pero dapat libre.
Sa niyan man, may-on sin 8 na bata na taga-Bulan an may tuberculosis, pero may libre ini na full-course therapy, may-on man sin 145 na mga bata na positive potential sa hapdos na TB kaya nagreresponde an RHU na maagapan ini na mga bata kaya binatugan na an preventive medication para sa kanira.
Dire man nato inpapabayaan an taun-taon na deworming o paghimulate san ato mga kabatan-an. Kaya sa deworming activities nato san Abril nan sinundan ini san Oktubre, napahimulatehan ta an 12,553 na mga bata edad sangtaon hasta sais anyos.
San Hulyo, nag-atender ako sa sayo na patipon san DOH- Center for Health Development para makisumayo sa adbokasiya san DOH sa pagdanon san mga bata na bag-o ipanganak para sa kanira newborn screening implementation. Desidido ako na mapangatamanan an mga new born baby nato sa paagi sin efektibo na newborn screening procedures.
Primary Health Care for Mothers/Maternal Care:
Niyan na taon 2009, an nairekord san RHU na pag-anak o live-births sa bilog na bungto nag-aabot sa 1,587. Puwera ini san iba pa na mga nag-anak sa mga pribado na klinika nan mga taga-Bulan na nag-deliver sa iba na ospital. Sa listahan na ini , an 81 sini na mga burod inpaanak san ato mga municipal midwives sa Otavi Maternity Clinic, nan 432 na ina an nag-deliver sa Obrero Maternity Center. Puwera sa diyo seguro na gastuson sin sayo na pamilya sa pagpaanak, an pagpaanak didi sa RHU nan Otavi libre tabi, wara bayad. Kaya dako na danon sa mga pamilya ta ini na maternity program san municipio. Maski sa Pawa Hospital, dako na danon an serbisyo san ato mga medical attendants doon pag-abot sa pagpaanak. Puwera sa nagkapera na mga seryoso nan delikado na kaso, na indadara ta sa Irosin, o Sorsogon Provincial Hospital, kadaghanan san mga taga-Bulan na burod didi na sa mga center ta nag-aranak.
Ini na childbirth delivery program an talagang sayo sa tinutukan ko sin pansin bilang Mayor kay ako ina man, nan aram ko an peligro na inaagihan sin sayo na ina na manganak. Sa katunayan sayo sa pinakadako ko na plano otro taon mao ini na lalo maging mahiwas an saato RHU center nan makapatindog pa ako mga additional na maternity centers.
Puwera pa soon, talagang may programa kita sa mga nagbuburod na ina, nan programa pakatapos nira mag-anak.
Mala ngane tabi kay sa mga nagbuburod na ina, an mga midwives nato nan municipal nurses nakarekord sin 2,160 na mga pre-natal visits, 828 sa mga burod an nakarecibe sin tetanus toxoid immunization, 1,753 an nakakuwa sin dosage sin TT2+, nan 1,203 an tinagan ta sin complete iron with folic acid. San Hunyo, Nakarecibe an mga burod ta sin 100 tablets sin FeSO4 (ferrous sulfate) kada sayo hale kan Gobernadora Sally Lee.
May programa man kita pakatapos manganak an sayo na ina. 1,887 na post-partum visit an na-irekord ta; 849 an tinagan sin complete iron; 1,887 an nahatagan sin Vitamin A; nan an makaoogma kay 1,887 na mga ina an nag-be-breastfeeding dahil man sa mahigos na kampanya san RHU na mag-breastfeeding an mga ina.
San Pebrero 17, 18, 19 , an saato RHU staff nagkondukta sin sayo na Advocacy on High- Risk Pregnancy sa mga Barangay san JP Laurel, Aquino nan San Vicente. 108 na burod an nakinabang sini na orientation. Nagkaigua man kita sin Mothers’ Class sa San Vicente nan Aquino.
Reproductive Health:
Nan siyempre pa, may programa man an RHU sa family planning basi maging muklat an mga magurang sa reproductive health nan sa tama na pagplano sin pamilya kay basi mas maasikaso an pamilya lalo na an kanira mga bata. Nasa magurang na an pagpili san gusto niyo na metodo na gagamiton. Sa niyan may-on kita sin 5,607 acceptors o mga magurang na nagpapatukdo sin family planning methods.
San Hunyo nan Hulyo, nagkondukta an RHU sin mga information classes tungkol sa Responsible Parenting Movement nan Natural Family Planning Methods sa Lajong, Pawa, Magsaysay, Inararan, Zone 4, Zone 7, San Ramon, N. Roque, Quezon, Aguinaldo, Otavi, Jamor-awon, Beguin, San Rafael, Zone 6, Managa-naga, M. Roxas, Somagongsong, Calomagon, Nasuje, San Isidro, Gate, Aquino.
Women’s Health:
Sa women’s health program, nai-organisar ta na tabi an mga grupo na madanun magbayabay sa mga salud san kababayehan didi sa Bulan sa paagi sin Women’s Health Team Training san Oktubre. May-on kita sin 65 teams san RHU nan BHW na maasikaso sini na programa.
Outpatient Services:
An Rural Health Unit center nato sa Obrero nakaserbi tabi sin 9,185 na outpatients hale sa bilog na Bulan. Pagsinabi nato nakaserbi kaupod sini an konsultasyon nan paghatag bulong sa entero na klase sin hapdos na kaya asikasuhon san mga medical practitioners nato. Dahilan sa talagang nagdadako na an populasyon san bungto ta kaya duwa na baga an doktora ta sa RHU, si Doktora Payoyo nan si Doktora Kates Rebustillo.
Laboratory Services:
An Laboratory Department san RHU nakaserbi man sa mga taga-Bulan. Sa sulod sini na taon 2009, nakaserbi kita sa mga masunod na libre na palaboratoryo: 525 pasyente sa direct sputum microscopy; urinalysis, 1,087; hemoglobin determination nan blood typing, 670; gram staining, 23; stool exam, 29 nan may-on pa sa platelet count; fasting blood sugar nan newborn screening.
Nan siyempre pa tabi, pasalamatan ko man an entero na nagdonar sin dugo sa ato mga bloodletting activities. San September 11, 42 na blood donors nan san Nobyembre 30, 14 na blood donors an nagdonar dugo nan ini inpadara ta sa provincial blood bank. An bloodletting activity san November 30, in sponsor tabi san grupo san USWAG Bulan.
Daghanun pa na mga trabaho an inhimo san ato RHU, pareho sin mga inspeksiyon san ato Sanidad sa mga inkukuwaan tubi na inumon basi maseguro na deri mameligro an ato mga syudadano; mga sanitary inspection sa kaunan o food establishments, nan pag-isyu mga medical examinations..
Serbisyo para sa mga Mentally-ill Patients:
Komo an Bulan tabi wara sin pasilidad para sa mga makalolooy na mga kabubungto nato na may mga hapdos o diperensya sa pag-iisip, an inhihimo tabi nato sini, inpapadara ta sa Sorsogon Provincial Hospital kada ikaduwang Sabado san bulan , basi didto sira ma-check-up kay may nagbibisita na mga psychiatrists doon by schedule. Sa niyan na taon, nakarekord kita sin 71 na pasyente na regular an pabulong doon. An municipio an nagsisimbag san mga pagbiyahe sini nan kun minsan pati mga allowance o gastuson.
Sa mga malala nan emergencia na mga kaso sin may diperensiya sa pag-iisip, didto na nato ini indadara sa Cadlan Hospital for Mental Health.
Serbisyo san Ambulancia ta:
Dako-dako an serbisyo san ambulancia san municipio sa pag-asikaso sin mga pasyente na darahun sa iba na mga ospital. An Pawa Hospital tabi may sadire man na ambulancia, pero haros oroadlaw man gihapon an paggamit san ambulancia ta. May mga adlaw ngani na tolo o opat na biyahe an municipal ambulance ta. Niyan na taon, nakarekord kita sin 255 na biyahe. Dapat man siguro maaraman niyo tabi na may mga biyahe kun minsan an ambulancia san Pawa Hospital na kita pa an nasimbag san gasolina. Hatagan ta man komendasyon si Depunto Ernani Lupera na dati drayber san ambulancia. Grabe man an kabayanihan sadto na drayber sa pagmaneho lang san ambulancia.
Niyan na Enero, nakaayo ako nan may maabot na bag-o na ambulancia hale sa National Government sa paagi san ato Gobernadora Sally Lee. Papadarhan tabi kita sin de-aircon na ambulancia, nan sayo sa plano ko na magamit ini maski sa mga pasyente na talagang darahon sa Manila kay didto dapat ipabulong.
Assistance to Persons in Medical Crisis-Situations:
Puwera pa tabi san mga inhihimo san RHU nan mga Barangay Health Workers nato, daghanun pa na mga tawo, lalo na an mga talagang kawaraon an nagrarani sa ako opisina oroadlaw, basi madanunan sira sa mga pangangaipo nira sa mga mahapdos na kampamilya. Dire ta ini insasayumahan.
May mga pasyente na intatagan reseta hale sa RHU o sa Pawa Hospital o kaya maski hale sa mga pribado na doctor o klinika, na an bulong na kaipuhan wara sa ato mga Botika sa Barangay o kaya sa RHU, pero may-on sa mga pribado na Farmacia. Mao man an sa mga laboratory needs, na wara kita available sa public facilities pero may-on an mga private laboratories didi sa Bulan.
An Opisina tabi san Mayor an nagdaranun sini. Mala ngane kay batog san Enero hasta niyan na Disyembre, 216 katawo o mga nag-aayo danon pabulong an tinagan ta sin ayuda. An kantidad sini 95,000 pesos. Tapos, 256 man na mga tawo an tinagan ta financial assistance basi makapalaboratory lalo na an mga burod, mga pa-ultrasound, blood chemistry, liver, kidney o heart laboratory. An binayadan ta sa mga private laboratory clinics pareho san SMMGHHSC Diagnostic Center nan sa Bulan Diagnostic Center, nan kaupod man tabi didi an sa BIMS Group bale 195,025.00 pesos. An mga binayadan ta man tabi na bulong sa dowa na botika nagkakantidad sin labi 500,000 Pesos o media milyon.
May mga inmamantenir man kita na mga pasyente na may tuberculosis nan an mga espesyal sini na bulong an Opisina san Mayor an nagmamantenir. May nagkapera man na mga undernourished children na permi ta man inbabakalan gatas basi makabawi an kanira salud.
Medical Missions:
Inrani ta man an Health Services nato sa mga Barangay nan Sector sa paagi sin Medical- Dental Missions. San Marso 17, Medical Mission sa Barangay Abad Santos, 181 na pasyente an naserbisyuhan nato. March 18, sa Otavi naman an Medical Dental Mission, 239 an pasyente ta; San Marso 19, 124 na pasyente sa Jamor-awon. San Hulyo, nagpamedical mission kita para sa sector na may kapansanan, o disabled, 59 na pasyente medical nan 20 na dental. San Disyember 15, Medical Mission para sa mga Senior Citizens. San Enero man, nag upod an saato doktora sa sayo na surgical mission sa Sorsogon Provincial Hospital na sponsored san Washington USA, nan The Bicolanos and Friends Foundation.
San Abril 10 nan 11, nakiupod an RHU ta sa circumcision project na sponsored san Uswag Bulan, 67 na bata an nagkinabang.
Botika sa Barangay:
An Municipio ta kadanon man sa Programa na Botika Sa Barangay. Puwera pa suon, talagang nag-aayuda kita sin mga bulong sa mga Botika sa Barangay. Simple man lang ini na bulong para sa mga common illnesses. San Marso, inkondukta nato an orientation san mga Barangay Capitanes nan mga BNB Operators on Management sa napulo na barangay san Calpi, Somagongsong, Calomagon, Beguin, Marinab, Quezon, San Juan Bag-o, N. Roque, Danao nan Namo. Nan san Hunyo, pinatagan ta sin bulong para sa Botika nira an pito na Barangay san N. Roque, Calpi, Somagongsong, Calomagon, San Juan Bag-o, Namo nan Danao.
Information Campaign
Sayo sa intutukan tabi nato mao ini na mga Information nan Education Campaigns basi maka-ibitar sa mga peligroso na hapdos pareho san Dengue nan AH1N1.
San Pebrero, nagkondukta an Provincial Health Office sin sayo na Etymological Survey kontra Dengue sa Zona 5, Zona 7, Bulan PTA, Bulan South nan SLI, nan in-edukar nato an mga escuela sa hapdos na Dengue.
San Mayo hasta Hulyo, inlibot san RHU nan BHW an ato bungto nan nagkondukta sin mga seminar nan oryentasyon kontra sa AH1N1, lalo na sa mga paratukdo, mga escuela nan mga magurang sa mga barangay nan lugar san San Vicente Elementary School, Bulan North–B, Solis Institute, SSC-IMIT, Bulan North A, SLMS, Bulan National High School, Bulan South, ADES, AG Villaroya High School and College, Chinese School, ICLC, Jerusalem School, Nazarene School, Montessori, Entero na Catchment Areas san Senior Citizen Sector, sa Municipal Disaster Coordinating Council, nan may mga Radio Guesting pa an RHU.
Puwera pa tabi suon, regular man an guesting san ato mga medical attendants sa mga radio programs basi updated an ato mga ciudadano sa health programs nato.
PhilHealth/Health Insurance for Poor Families:
Sa Health Insurance Program lalo na para sa mga pobre na pamilya, sa niyan tabi na taon nakadistribuer na kita sin dagdag na 1,127 na Philhealth Cards na binakal san municipio hale sa Philhealth. Importante ini na sistema basi makabawas man lang kita sa pagtios san mga pobre nato na mga kabungto. Sa niyan, may-on na kita sin sobra 3,000 na indigent families na insured sa Philhealth.
Problema san Pawa Hospital
Solusyun na Hinimo san Municipio:
Sayo sa tinagan ta man atensiyon an pag-asikaso sa problema san Pawa Hospital dahil baga aram ta man na nagka-igwa mga reklamo an mga pasyente na indadalgan ta duon.
Sayo sa nangyari doon kay may mga adlaw na wara sin doctor, nan siyempre pa, apektado lalo na kun emerhensiya. Maski ngane baga deri nato sakop sa administrasyun an Pawa Hospital alagad grabe an naging concern namo ni Gobernadora Sally sini na isyu. Kaya an hinimo namo ni Gobernadora Sally, naghanap kame solusyun na mahipnuan na an mga oras na wara doctor. Sa niyan, naibalik na tabi nato sa ospital si Dra. Maria Tita Palad.
Dati sadto, grabe talaga an reklamo dahil ngane sa kawaraan doctor, pero niyan mayad-ayad na man kay naaatenderan na an ato mga pasyente na kadaghanan mga taga-Bulan. Nan siyempre pa, gusto ko gihapon i-onabi na ako tabi an naghimo paagi basi maski Sabado nan Domingo may doctor kita. Sa niyan, regular man an mga week-end doctors nato duon na sira Dr. Bernard San Jose nan Dr. James Apin. Ako tabi an nakihuron sa dowa na doctor na magpa-assign sa Bulan pag Sabado nan Domingo.
Dental Services:
Mamundo kita sa pagtalikod nan pagkamatay san ato dentista na si Dr. Marilou Jimenez. Mabuoton yadto na tawo. Alagad, sinalidahan ta siya sin sayo man na kapable na dentista, si Dra. Mari-el Rebustillo. Sa Dental Services Program nato batog na Hunyo hasta Nobyembre, padagos an mga programa nato lalo na para sa mga kabatan-an. May dowa na stage an ato programa, an preventive nan curative programs.
Sa Curative programs, kaupod doon an dental consultations nan an pag-gabot ngipon, 1,561 na pasyente an naserbisyuhan ta. Sa Preventive Program naman, kaupod an Oral Health Education, Oral Prophylaxis, Tooth brushes distribution, supervised tooth brushing drills, fluoride mouth rinsing, oral examination nan pag-gabot, 1,724 na pasyente entero an nakinabang.
An mga Barangay man na nabisita san ato Dentista mao an mga minasunod: San Vicente Day Care School, Aquino Daycare, Sitio Oyango, JP Laurel, Gate, Sitio Lay-a, Sta. Teresita, San Isidro, N. Roque, G. Del Pilar, Fabrica, Padre Diaz, Zone 7 A &B, Taromata, Magsaysay, Otavi, Zone 6, Managa-naga, San Rafael, San Juan Daan, Abad Santos..
RHU/BHW Staff Development:
Importante man na padagos an staff development san ato mga personnel sa RHU nan ini inleleksiyon man nira sa mga BHW.
San Enero, pinatraining ta an mga personnel san RHU sa Fabella Hospital para sa kanira BEMONC Training.
San Pebrero, may inpatraining naman kita sa Sto. Domingo, Albay para sa Sexually Transmitted Disease.
San Mayo, nag-atender an entero na RHU Personnel sa Scorecard Orienttion na sponsored san Provincial Health Office.
San Agosto, may training on Barangay Implementers on Promotion of Good Nutrition o PABASA sa Nutrisyun. Dies y otso na barangay an recipiente sini nan kaupod sa nag-aratender an mga Rural Health Midwivews, BHWs, Barangay Nutrition Scholars nan Mother Leaders.
Nan san Oktubre, an pagkondukta nato san Women’s Health Team Training.
Niyan na Kapaskuhan, tinagan ta man tabi atensiyon an mga BHW sa paagi sin sayo na maogma na merry-making.
PROGRAMA SA EDUKASYON:
An Programa sa Edukasyon an sayo sa mga priority programs nato pareho san programa sa salud. An edukasyon mao an lyabe sa mayad na puturo dire lang san mga kabatan-an ta kundi san komunidad.
Niyan na taon, daghanun man na mga aktibidades an inhimo nato basi mapromotir ini na programa nan makadanon kita sa mga kabatan-an ta, mga eskuela nan pati mga pamilya nira. Inhatagan ta atensiyon lalo na an mga estudyante na hale sa mga pobre na pamilya.
School Population san Bulan:
Dapat maaraman san entero na taga-Bulan na dako-dako na an papolasyun san mga estudyante ta sa Bulan. An bilog na bilang san mga escuela sa Bulan niyan lang na school year bale 32,279 batog na pre-school hasta college. Sa Daycare may-on sin 1,349 pupils; sa Pre-school, 2,796 pupils; elementary school, 16,800 na escuela; sa high school 8,700 na estudyante; sa Technical-vocational school, may enrolment na 260 na escuela; nan sa college, public nan private, an total na college students, 2,374. Kaya dako-dako na agyat o challenge an sector san edukasyon. Seguro, kun idagdag ta pa didi an mga ginatos na Out-of-School Youth, mas grabe an populasyon san mga dapat ta hatagan asistencia sa pag-adal.
Benepisyo san Pagkatindog sin Pito na mga Barangay High Schools sa Panahon san De Castro Administration:
Sa Bulan National High School lang grabe na an kadaghan san mga escuela, bale 3,598 na mga estudyante. Surosoan na ngane nan makalolouy an mga escuela nan mga paratukdo ta. Mayad ngane tabi kay maski puro-pan-o huyoon an mga barangay high schools na nadanunan san De Castro Administration na maitindog sa mga barangay san Otavi, Butag, Gate, Beguin, San Juan Bag-o, Cadandanan, nan JP Laurel. Dahilan sini, nadistribuer an mga escuela sa high school nan na-decongest an Bulan High.
Sayo pa sa benepisyo san pagkatindog san mga barangay high schools mao an napasayon ta an kamutangan san mga magurang nan mga escuela nan menos gastos pa sa kanira dahil mas harani na an escuelahan. Gusto ko man sabihon na kun nano kadekalidad an pagtukdo sa Poblacion mao man tabi sa barangay high school dahilan na mga matibay nan mayad an mga paratukdo ta sa Bulan.
Ini na pito na barangay high schools niyan daghanun na an nakinabang tabi. An total na enrolment sini niyan na taon 1,891 na escuela.
Nationalized High Schools na an Gate nan Cadandanan:
Maogma man tabi ako na i-anunsiyar na niyan na taon, insabatas na san Kongreso na Nationalized High School na an Cadandanan nan an Gate. An gusto sabihon suon na may-on na sin sadire na budget sa National Government ini na mga eskuelahan.
LGU Scholarships’ Facilitation Programs:
Huyaa tabi an mga Scholarships’ Facilitation Program san Municipio.
An Mayor Helen Scholarship Grant:
Nasa ikaduwang taon na an Mayor Helen Scholarship Grant para sa siyam na valedictorians hale sa mga barangay high schools nato. Sa niyan, opat na sa kanira an nasa second year college sa BS Accountancy, 3 nasa SSC, nan an sayo yadto sa Technological University of the Philippines. Lima naman an nasa First Year College, tolo an BS Accountancy sa SSC, sayo na nagkukuwa sin BS Agriculture sa Castilla Campus san SSC, nan may sayo na scholar kita na BSE sa SSC Sorsogon Campus.
An Special Program for the Employment of Students o SPES: Padagos an pakipag-ugnayan san Municipio ta sa DOLE basi matriunfo nato na ma-implementar an SPES niyan na taon 2009, 77 na college students an tinagan ta oportunidad na magkaigua sin summer job, basi pag-entrada san school year may-on sira sin pangbayad tuition o panggastos na kaipuhan sa escuelahan.
An Pangulong Gloria Scholarships:
An municipio ta sa paagi san Public Employment Service Office nakipagkoordinar sa PESO-Sorsogon basi madara didi sa Bulan, nan magkaigua kita sin daghan na mga benepisyario, lalo na estudyante, san mga programa san TESDA. Beinte na mga estudyante, lalo na Out-of-School Youths an nakagraduar sa short course Motorcycle/Small Engine Servicing. Dis y siete sa kanira an pasado na sa national competency exams nan niyan may mga trabaho na sa Manila. Nakapatapos man kita sin 60 na mga kabatan-an sa manlaen-laen na technical-vocational courses sa Bulusan Vocational School nan sa Castilla Agri-Fisheries School.
An Private Education Students Financial Assistance (PESFA):
Nakipagkoordinar man an PESO Office ta sa gobierno nasyonal para sa PESFA. 45 na mga estudyante an na-pasilitar ta na maging PESFA Scholars sa Solis Institute of Technology nan AG Villaroya Institute. Nag-graduar na ini na 45 na escuela sa mga vocational courses na inadalan nira.
An Career Guidance/Counseling Program san PESO:
Sayo man na aktibidad san PESO, sa paagi ni Mrs. Anilin Diaz, mao an pagdanon sa mga High School Students nato na magkaigua sin career guidance, o kaaraman kun nano na college course o karera an gusto nira paka-gradwar sa high school. 489 na mga estudyante an nadanunan ta sa aktibidad na ini.
An Educational Assistance san Opisina san Mayor:
Sayo sa dako na paagi sa pagdanon nato sa mga pobre na mga estudyane lalo na sa mga college students nato mao an paghatag financial assistance sa kanira lalo na pangmatrikula nan mga iba pa na kaipuhan sa escuelahan Gusto ko tabi ireport sa iyo na niyan na taon, nakadanon kita sin 395 na mga escuela na nagkakantidad sin 504,341 pesos o sobra medya milyon de pesos. Dire tabi ini dole-out kundi inseseguro nato na an mga deserving students ta magkaigua sin pribilehiyo dahil sa mga paghinguha nira.
Sisters of Mary School Scholarship Facilitation Activity:
May sayo pa kita na paagi basi makadanon pa sa mga bata nato didi sa Bulan. Mao ini an danon na makasulod nan maka-escuela sa Sisters of Mary School Boystown and Girlstown School sa Silang, Cavite. Ini na escuelahan intindog ni depunto Fr. Aloysius Schwartz nan inmamanehar san mga madre na Sisters of Mary. Pag nakaescuela didi an bata libre entero batog na first year hasta fourth year high school, nan may job placement pa pakatapos sin high school. Didto maestar an mga bata sa Sisters of Mary. Daghanun na an nakagraduar na mga taga-Bulan sa SOM, nan ini na mga Alumni mao an sayo sa mga instrumento na makapadara pa kita mga escuela didto, lalo na an mga poorest of the poor na mga bata na nakagraduate pa lang sa elementary.
San Pebrero, ako an nag-arkila sin sayo na bus na insakayan san mga scholars na nakapasa nan mga magurang nira na naghatod pakadto sa SOM sa Cavite. Nakaistorya ko man an mga madre nan naimud ko personal an escuelahan nan kamutangan san mga bata didto kaya kampante ako na mayad na lugar an insuludan nira. Niyan na naman na Septyembre, inayudahan ta sin sakayan an mga aplikante na mga bata na nagkuwa examin sa Irosin para sa otro taon na batch sin scholars. Ako an nag-arkila sin 7 na jeep basi masakayan nira. Kisyera ini na mga aplikante na mga bata makapasar entero basi maka-escuela libre sa SOM.
Programa para sa Out-of School Youths o OSY:
Makamumundo na daghanon an mga kabatan-an ta sa Bulan na dahil sa pagtios, nag-urudong na sa pag-escuela o kaya atab na nagtrabaho para lang makadanon sa mga pamilya nira. Kaya kita sa municipio, sa paagi san MSWDO, may-on man sin program para sa kanira. An ngaran ta sini mao an Unlad-Kabataan Program. Sa niyan na taon, nakaorganisar kita mga grupo sin OSY sa Zone 8, JP Laurel, Managa-naga, Marinb nan San Ramon. 70 personas ini entero.
Intutukduan sira san MSWDO sin mga self-awareness and team-building activity para sa oportunidad sin self-development nan positive values. Kanina baga tabi, namensyonar ko an mga technical vocational courses san TESDA, 15 sa kanira an mga OSY na nakagraduar sa mga short course na autodriving, motorcycle servicing, tile-setting, steel bar installation nan commercial cooking.
An “Balik sa Escuelahan Program” para sa mga Street Children:
Didi sa Bulan, pareho man sa iba na daragko na lugar, may-on kita sin mga kaso sin mga street children na naglalagawlagaw sa mga tinampo ta, dahil sa pagtios, lalo na sa poblacion. Kaya an hinimo ta sini, in tiripon nato ini na 18 na mga bata sa paagi san MSWDO nan kaupod an kanira mga magurang, in-organizar nan nagkaigua kita sin ingagahoy na psychological intervention, mga counseling sa values formation nan self-enhancement. Sayo sa importantehon na aspeto sini mao an pag-enganyar sa kanira na magbalik sa escuelahan an mga bata. Intaragan ta ini sin mga gamit sa escuelahan nan sa sadire, kaupod na an diyo na asistensiya pinasiyal basi makabatog an mga bata sa pag-escuela.
Special Education (SpEd) Classes:
Banggiton ko tabi niyan an sayo na magayunon nan pambihira na edukasyon na inhahatag ta sa sayo na grupo sin espesyal na mga kabatan-an didi sa Bulan. Sira tabi an mga kabatan-an ta na may kapansanan, mga buta, ngola nan mga bungol na mga kabatan-an o Children with Special Needs. Niyan na taon, may-on kita sin 8 na mga Special Children nan Teen-agers an naka-enroll sa SpEd Classes sa Bulan High, 7 an hearing impaired o bungol nan 1 na learning disabled. Sa Bulan South naman, 27 na mga bata, napolo (10) an hearing–impaired o bungol, 4 na buta, 5 na mentally-challenged nan 16 na learning disabled. Maski baga parte ini san programa san Dep Ed, inhinguha san Opisina ko nan san nagkapera na tawo na maka-ambag nan maka-asiste lalo na pinansiyal sa mga pobrehon na mga bata na dire kaya an oroadlaw na gastuson. Ako tabi nag-sponsor sin lima na mga bata basi maka-escuela sira.
Pasalamatan ta man tabi si Kgd Dondon De Castro na nag-sponsor sin tolo na mga bata sa SpEd nan naghatag man mga t-shirts na pang-escuela; si Kgd. Joey Guban, tolo na bata an in-sponsor, si Kgd. Elmer Burias nagdonar sin 15 na bag nan mga kagamitan pang-eskuela; si Capitan Chito Del Monte nagdanon man , nan si Manang Linda Asuncion Argano naghatag mga regalo kantidad dos mil pesos niyan na pasko. Pina-ogma ta man ini na mga SpEd Children sa paagi sin sayo na merrymaking party nan Jollibee meals. San Marso inhatagan ta man pangastos an SpEd Class basi makahimo sira dianis na graduation ceremony.
Hatagan ta sin pambihira na rekognisyon ini si Edmon Morata nan Ms. Grace Dela Rosa, mga SpEd teachers nan an iba pa na mga SpEd teachers dahil sa kabayanihan nan sakripisyo nira sa pagtukdo nan pag-ataman sini na mga bata. Nan sa parte ko, padagos na susuportahan san ako Opisina ini na pambihira na programa pang-edukasyon habang ako tabi an sa iyo mayor.
Arabic Language and Islamic Values Education (ALIVE) Program o Madrasah Education:
Sayo sa dianison man na programa na insuportahan san ako Opisina mao po ini na Madrasah Education o an ALIVE Program o Arabic Language and Islamic Values Education para sa mga kabungto nato na Moslem o kaya Islam an pananampalataya. Daghanun na tabi an pamilya sin mga Moslem na nag-iistar na didi sa Bulan nan kaupod na sira sa komunidad ta.
San nakaagi na Septyembre, nakipirmahan ako sin sayo na MOA o Memorandum of Agreement sa Department of Education, sa paagi ni Superintendent Dr. Marilyn Dimaano para sa pagsustenir san ALIVE Program didi sa Bulan. An municipio tabi an mabayad sin kantidad 5,000 pesos kada bulan para sa honorarium sin dowa na Islamic Teachers. Sa niyan tabi may-on sin 42 na estudyante na Moslem ini na programa didto sa Bulan South Central School.
Day Care Service Program:
I-report ko man niyan an tungkol sa Day Care Service program san municipio sa paagi san MSWDO na inpapamunuan ni Mrs. Adelfa Espenocilla. Padagos nato na inpapakusog ini na programa para sa ato mga pre-school children edad 3 hasta 5 anyos.
Niyan tabi na taon may-on kita sin 1,349 na mga pre-schoolers na nag-eescuela sa 67 na Day Care Centers sa bilog na Bulan. May-on man kita sin 67 na Day Care Workers na jointly subsidized san gobierno local nan san barangay.
Importante an papel na ingagampanan san ato Day Care Workers kay apesar na nagtutukdo o nag-aataman sira sa mga bata, kaupod pa didi an konsepto sin tama na pagpamilya sa ato mga magurang, nan early childhood care and development (ECCD).
Niyan na taon, san Hulyo 22-24 nan san November 4-5, nagkaigua man kita sin mga pa-training sa mga day-care workers ta basi maging updated sira sa mga paagi na maging dekalidad an pag-ataman nan pagtukdo sa mga bata.
Inkondukta ta man an Family Day Camp sa San Isidro san October 26, nan may-on man sira sin Educational Tour pa-Legaspi City san Nobyembre 12.
An Website nan Information Program san Bulan:
Maogma man tabi ako na i-report sa iyo entero na san Septyembre, in-activate ta na tabi nan in online na nato an website san Bulan. Ini tabi na website nato tolong bulan ini in-design, inconstruct nan intrabaho. Kumpleto ini sin mga inpormasyon basi mapakinabangan san mga teachers nan mga estudyante nato sa Bulan na gusto mag-research tungkol sa municipio nan bungto ta. Pero an pinakaimportante sini na papel an magamit nato an teknolohiya san Internet sa pagpaabot impormasyon sa mga kabungto nato na nasa ibang lugar, nasa abroad nan gusto maaraman an nangyayari sa bungto ta.
Bulan-bulan updated ini san Municipal Information Office, nan sa niyan tabi daghanun na mga taga Bulan sa abroad an maramam na sini na website. Nakarecibe man kita mga mensahe, komentaryo, suhestiyon nan kun minsan kritisismo sa website nato pero an importante na may-on kta diyalogo sa mga kabungto ta sa paagi sin Internet. Kun puwede tabi, pag nagsurat o naggahoy kamo o text o email sa mga kapamilya o kakilala niyo sa iba na lugar ipaisi niyo na may website na an Bulan. An address tabi sini na website mao ini: http://www.bulan.com.ph.
Relasyon san Municipio sa mga Escuelahan:
Sayo sa pinaka-orgulyo ko, sa administrasyon na ini, an dianison nan very harmonious relationship san Opisina ko, san Municipio, sa mga escuelahan san Bulan, magpampubliko man o pribado. Permi nakakaupod an saindong lingkod sa mga management meetings san mga escuelahan, nan inpapasalamat ko ini na tiwala nira sa ato administrasyon. Kun kaya sayo man sa pagtan-aw ta sin utang na boot an magdamay man sa mga escuelahan kun may inrarani o insosolicit sira sa ato sa mga pangangaipo nira sa abot san kakayahan san gobierno local, mag-pinansiyal man o iba na resources.
Halimbawa, permi kita nag-aasiste sa mga training-seminars para sa teacher development activities o kaya sa mga contests, extra-currricular , scouting, athletic events o mga lakawon nira. Sa katunayan tabi, sa 178 na mga solicitations sa ako opisina sin mga grupo o indibidwal, na nagkakantidad sin 318,000 pesos, sobra sa katunga sini an para sa mga escuelahan, mga teachers o kaya mga escuela.
Inhihimo ta man na maging mayad an paggamit san Special Education Fund o SEF para sa Bulan North nan Bulan South District, na hale sa parte san koleksiyon san municipio sa mga amelyar san ingod didi sa Bulan.
Sayo sa mga pruwebas ko san dianison na upudan san municipio nan san mga escuelahan ta mao an pambihira nira na kooperasyon sa mga programa nan mga proyekto san Gobierno Lokal na kun haen kinakaipuhan an partisipasyon san mga schools. Sa bagay na ini, dire kami nabibigo o nadi-disappoint sa kanira.
An Bulan Teachers’ Day 2009:
Niyan na taon, inselebrar ta tabi an ika-onom na Bulan Teachers’ Day. An Bulan Teachers’ day sayo na okasyon o adlaw , inhihimo ta kada ikadowang Biernes san Disyembre, para hatagan ta man sin pahuway. kaogmahan, pagsaludar, onra nan rekognisyon an mga paratukdo o teachers nato didi sa Bulan. Ini an adlaw na bida man an ato mga teachers.
San ako maging Mayor, inparaisip ko na dapat man ada tagan ta sin diyo na atensiyon an mga teachers ta, maski dire na lang sa material na bagay, kundi baga an morale booster para sa kanira. Kaya ngani, taon-taun na nato ini inhihimo, sayo na na institusyon. Sa bilog na probinsiya san Sorsogon, kita lang an may irog sini na activity para sa teachers.
Magayunon tabi an naging mga aktibidades nato niyan na taon na in co-sponsor san SSC nan mga private schools. An mga teachers nato nag-aratender sin Thanksgiving Mass, may parade nan motorcade, tapos an mga athletic nan academic contests nira sa Sabang. Pagkahapon, nagpaimod sin dianison na cultural show an SSC mao san iba na co-sponsors.
Pakagab-i tabi, inhimo ta an formal program para sa Awarding Ceremonies san Outstanding Teachers of Bulan. Niyan na taon, onom an napili ta na mga outstanding teachers, sira Pre-school Teachers Jose Gubat, Jr., nagtutukdo sa San Jose, Calomagon; nan Mr. Emmanuel Gueta, nagtutukdo sa A. Bonifacio.
Sa Elementary Level naman, intagan ta tabi award sira Mrs. Marideza Guran san BNCS-B, Mr. Rogelio “Jay-ar” Golimlim san Bulan South Central School , nan si Mr. Edmon Morata, na teacher sa Special Education Class san Bulan South Central School. Ini si Edmon, an intutukduan sini mga buta nan bungol na mga bata, may mga kapansanan na gusto nato kisyera mahatagan man sin mayad na puturo. Sa High School Level, an awardee man nato mao si Mr. Rino Orr san Bulan National High School.
An Bulan Teachers’ Day ta niyan an sayo sa pinakamagayon nan may pinakadaghan na teachers na nag-atender. An naging panauhing pandangal nato niyan na taon sayo na professor nan scientist na nagtutukdo sa Mindanao State University, si Dr. Remegio G. Tee.
Maogmahon man kita kay niyan tabi na taon , si Shaina Marie Obis Villareal, nagdara sa Bulan sin pambihira na onra dahil siya an champion sa bilog na Pilipinas sa contest san DepEd na Masining na Pagkukuwento. Ini tabi si Shaina bata ni Mr. and Mrs. Edgar nan Maritess Villareal, taga-Zone 6, nag-eescuela sa Bulan North Central School-A, nan an coach niya si Mrs. Ruby Luzuriaga-Hernandez. Naging guest man nato si Shaina sa Bulan Teachers’ Day.
PROGRAMA SA KABUHAYAN/ LIVELIHOOD:
Tukaron ko naman niyan an ikatolo na importante na programa san De Castro Administration – an Programa sa Kabuhayan o Livelihood Program.
Niyan na taon, daghan an hinimo san municipio, nan daghanun an taga-Bulan na nakinabang sa mga programa nato sa kabuhayan.
Mga Programa san Public Employment Service Office o PESO:
Huyaa an mga programa sa irarom san Public Emloyment Service Office o PESO.
Wage and Self-Employment Facilitation Services/ Community-based Training and Enterprise Development Program:
Sa programa na ini, dowa na training program an saato inkondukta. An una mao an Production of Herbal Soap and Detergent na inkondukta para sa KALIPI organization na may-on sin 50 na miembros. Ini sa paki-ugnayan nato sa DOLE nan hinimo san Abril 23-24. Pakatapos san training activity , infacilitate nato na ini na grupo makakuwa sin P98,634 pesos basi magamit nira sa kabuhayan activities nira.
An masunod na training mao an Bay-ong –Making na inhimo san municipio sa pakipag-ugnayan sa Department of Trade and Industry san Hulyo 16 hasta 17 para sa 35 na kababayehan. Sa niyan, nagkapera na sa kanira an naghihimo sin mga bay-ong para sa pagbuhay nira.
Special Recruitment Activity (SRA) nan Jobs Fair:
Proyekto pa san PESO Office an Special Recruitment Activity nan Jobs Fair. Sa paagi sini an PESO-LGU, nakikoordinar sa mga POEA-accredited nan licensed recruitment agencies na magbisita sa Bulan nan magkondukta an mga ini sin paghanap mga aplikante na trabahador sa manlaen-laen na propesyon o pagbuhay. Sa solod sini na taon, 431 an na-refer nato sa mga recruitment agencies.
Segun sa monitor nato may-on na sin naipadara sa abroad na 15 na domestic helpers, nan daghanun an nasa training niyan basi makatrabaho man sa abroad o sa Manila. Sayo sa naging very successful na recruitment nato mao an pag-imbitar ta sin sayo na security services agency o agency sin mga security guards. Niyan istable na an trabaho sini na mga Bulaneno na security guards sa daragko na mga kompanya sa Manila.
Overseas Employment Assistance:
Sa paagi sin koordinasyon nato sa Department of Foreign Affairs, nagkondukta kita sin Mobile Machine Readable Passporting san September 28-29, basi ini na dokumento makapasayon sa mga kabungto nato na gusto magluwas sa iba na nasyon. 78 personas an nakinabang sini tabi.
Employment Counseling Services:
Sa paagi man sini na aktibidad na inaasikaso san PESO, 516 na mga jobseekers o mga naghahanap sin trabaho an tinagan ta sin mga counseling nan mga payo tungkol sa paghanap trabaho o empleyo.
Self-Assistance Kaunlaran (SEA-K):
Ini na SEA-K sayo na programa na in-ayo nato sa DSWD para sa mga kababayehan ta didi sa Brgy Aquino, Zone 7 nan Laurel. San nakaagi na Pebrero, 60 na kababayehan an nakarecibe sin kantidad 5,000 pesos na loan assistance kada sayo o total na 300,000 pesos para sa pagbatog hanap-buhay nira.
Hanapbuhay sa Agrikultura nan Pangisda
(Agriculture and Fishery Programs)
An pinakadako talaga na inkukuwaan sin pagbuhay san mga taga-Bulan mao an Pag-oma nan Pangisda. An saato mga pasakay, kalubihan mao san kadagatan ta an naghahatag sa ato sin pagbuhay. Dahil sini, inhahatagan ta man sin prayoridad na atensiyon ini na sector.
An Municipal Agriculture Office, sa pamumuno ni Mrs. Marietta Bayoca, mao man an frontline agency, basi mag-asikao san mga programa, mga proyekto nan aktibidades ta didi.
Database Profile of Farmers:
Niyan na taon, inpreparar ta na an database profile of farmers o updated na listahan san mga paraoma sa Bulan kay basi klarado sa gobierno local kun pan-o an hihimuon na mga pagresponde sa sector na ini, o pan-o maging mas episyente an implementasyun san mga programa san gobierno.
Farmer Field Schools:
Ini na Farmer Field School taun-taon nato inhihimo kun haen inaalalayan san Agriculture Office an selected na mga paraoma sa mga siyentipiko na paagi sin mga pagtanom nan pag-ataman sin mga pananom. Niyan na taon, an dinanonan ta na mga paraoma, 41 na vegetable growers, 28 na palayamanan farmers nan 37 na palay farmers hale sa Lajong nan Somagongsong. Inkondukta an Field School batog na Enero hasta Mayo. San Hulyo nag-graduar sira sini na Field School.
Distribusyon sin mga Certified Seeds, Fertilizers nan Pesticides:
Inpadagos ta man an nakagawian na san Agriculture Office na pagdistribuer nan pag-ayuda sin mga pisog, fertilizers nan pestisidyo sa mga paraoma. Sa paghatag nato certified seeds, 50:50 an paagi sini, na gusto sabihon, pag nakaani na an paraoma, ibabalik an tunga sako sin certified seeds sa municipio basi maiayuda man sa iba. San Enero hasta Febrero, naghatag kita sin 600 na sako sin certified palay seeds.
San December naman, naka-avail kita sin 700 bags na gahi hale sa programa ni GMA nan 123 na Hybrid seeds. San Marso, 1,025 na paraoma nan households an tinagan ta sin vegetable seeds, nan san Hunyo, 24 na vegetable growers an tinagan ta na naman pisog sin maritatas. San September, nagpanghatag kita sin 150 na budded kalamansi nan 150 grafted mango sa mga barangay.
Batog na Enero hasta Disyenbre naghatag man an opisina san Agrikultura para sa 75 na paraoma sin mga rodenticides o panghilo sa iraga na nagpeperhuwisyo sin mga pananom. San Marso, nakikoordinar an Agriculture Office sa Philippine Coconut Authority para sa 80 na bags sin agriculture salt para sa mga kalubihan ta. San Disyembre, organic fertilizers an inhatag ta sa G. Del Pilar Improvement Club. Nagdistribuer man kita trichoderma para sa 20 na paraoma. Gamit ini sa organic fertilizer preparation.
Municipal Nursery:
May-on man kita sin plant nursery. Niyan na taon, nakapropagar kita sin 2,000 na Pili seedlings nan 1,500 mahogany seedlings nan inpangdistribuer ta ini sa mga barangay.
Trainings and Orientation:
San January 26, nagkaigua kita sin lecture para sa Semi-intensive Milkfish Culture sa Barangay San Rafael. San Marso, may livelihood seminar an MAO sa Pili Resin Production para sa 27 na Pili growers sa Calomagon. Inkondukta man an Pest and Disease Control and Management. Nakadistribuer man kita sin 225 na mga flyers nan IEC materials para sa 225 na paraoma nan mga paraisda. San nakaagi na Hunyo, nakikoordianr kita sa Opisina ni Senador Villar sa sayo na livelihood seminar on Patis and Bagoong-making. Inhimo ta ini sa Sorsogon State College-Bulan Campus nan inpartisiparan ini sin ma 200 na mga negosyante, fish processors nan mga pribado na mga ciudadano.
Pagpakusog san mga Farmers/ Fisherfolks Groups nan mga Cooperatives:
Intatagan ta man atensiyon an padagos na pagpakusog san mga manlaen-laen na mga grupo san mga paraoma nan mga paraisda. Permi nato sira invuelto sa mga pagtiripon san Municipal Agriculture Office nan san Municipal Agriculture and Fisheries Council. Importante an partisipasyon sini na mga grupo komo sira an mga stakeholders sa mga aktibidad pangkabuhayan sa ato bungto. Intatagan ta man sira prayoridad sa mga in-eekstender na mga asistencia san gobierno sa ato mga barangay.
Halimbawa, inkoordinar nato an proposal sa pag-instolar sin flatbed dryer sa paagi san Pigasus Cooperative san San Francisco nan Lapafara Cooperative san Mayo 22. San Oktubre, sa Pista sa Kabubudlan, napolo na Kooperatiba an tinagan san DA sin Rice-Hull carbonizer para sa pagpreparar sin mga Organic Fettilizers. Nakapasilitar man kita sin release sin loan para sa cattlefattening sa grupo san St. John 4h Club san San Juan Bag-o . nan indadanonan man san MAO nato an vegetable demo farm san G. Del Pilar 4H Club, nan daghanun na mga aktibidades pa an inhimo san ato Agriculture Office para sa kapakanan san mga farmers and fishermens’ groups.
An municipio tabi nagbakal sin sayo na traktora na inpapagamit nato sa mga kooperatiba para makadanun sa kanira mga pag-oma.
Programa para sa Kabuhayan sa Dagat:
An dagat san Bulan mao an sayo na inkukuwaan nato mayormente sin pagbuhay didi sa bungto. Kaya importante na magkaigua kita sin sustainable development plans para sa mga paraisda. Padagos an paghatag nato impormasyon sa bilog na bungto manungod sa pagprotehir nan pagpresebar san ato kadagatan nan mga yaman dagart. An Bulan Fishport mao an bagsakan sin labi 1.5 milyones kilos sin isda taun-taon lalo na an lawlaw.
Mahigpit an pag imponer nato san mga Fishery Laws nato kay kun dire ta ini himuon maaabuso sin grabe an dagat nato lalo na an pagdinamita. San Enero, nakadakop kita sin onom na paraisda na may dakop na manta ray. Bawal na an pagdakop sin manta ray. Niyan may kaso yuon na mga tawo. May mga kaso kita na in sarang-at sa nagkapera na mga paradinamita. Nasa Regional Trial Court an kaso sini na mga tawo. Sa niyan may-o tabi kita sin Bantay-Dagat Task Force na kompesto sin 80 na Fish Wardens na intraining ta sa mga paagi kontra sa mga illegal fishing activites. San Marso, nakakumpiskar kita sin 15 na chest sin lawlaw na binombahan.
Puwera tabi suon daghanun na na mga pawikan o sea turtles an inlukat nato sa mga paraisda nan ini inbaralik ta sa dagat. Ini na mga pawikan mga endangered species na kaya dapat ta hirutan tabi.
Nagkondukta man an Opisina san Agriculture sin Underwater Assessment sa mga coastal barangays san Bulan basi maaraman nato an kamutangan san kadagatan ta lalo na an mga bunayan san mga isda. Padagos man nato inbabatayan an Fish Sanctuary sa Butag nan Biton. Inhuhuron mi an padagos na kooperasyun san mga taga-Butag na itext tulos sa mga auoridad nato kun may mga bayolasyon sin pag-isda sa Fish Sanctuary nato.
Mga iba pa na Livelihood Projects:
Niyan na taon, nahuman ta na an Wet Market Section. Naibalyo ta na an mga paratinda isda nan karne sa bag-o nira na puwesto. Mas mayad an kamutangan nira didto. Bibisayon ta pa an dati nira na hinalean basi mapamutang ta man an mga paratinda sa luwas nan mabisay ta an paradahan san mga traysikol. Tagan lang tabi niyo kami diyo na panahon na mabisay ini, lalo na pag may pondo na an muniicipio ta.
Sa Barangay San Francisco may-on na kita sin Barangay Bagsakan Center para sa ato mga maritatas nan mga produkto san oma.
May mga insusulong man kita na mga proyekto sa paagi san koordinasyon nato sa Department of Agrarian Reform na kisyera pag-abot san panahon pakinabangan san ato mga ARCs o Agrarian Reform Communities didi sa Bulan.
An Agriculture Office man nato may-on sin mga pagbakuna o immunization san ato mga hayop niyan na taon. Ini para ligtas nan harayo sa hapdos an mga kahayupan nato Nakabakuna kita sin 1,983 na mga baka, karabao, kanding, karnero, nan poultry. May mga aktibidad pa kita pareho sin pagtibos, paghimulate, nan pagbulong sin mga hayop. May anti-rabies vaccination man kita sa mga ayam. An importante lang tabi magkadto kita sa Opisina san Agrikultura nan makikoordinar kamo sa mga technician nato kay tagan mi kamo sin mayad na serbisyo. Mga simple lang ini na mga bagay pero may epekto sa pagbuhay ta. An sayo na karabaw o baka o orig importante na sa buhay sin sayo na paraoma o para ataman sini.
Maski an tungkol sa mga paghatag mga pisog sin maritatas o mais o paray, maghapot lang tabi kita permi kay preparado man an ato mga empleyado magdanun sa iyo. May maihahatag man kita na mga asistencia teknikal sa iyo tabi. Ini na gobierno local nato para sa tawo na preparado magserbi sa mga nangaipo sin serbisyo.
Programa sa Kooperatibismo:
Kaogmahan ko tabi na i-anunsyar gihapon saiyo entero na an Bulan Municipal Cooperative Development Council (MCDC) mao tabi an indeklarar na ikaduwa sa pinakamayad na Cooperative Development Council sa bilog na Rehiyon Bikol.
Gusto po nato hatagan pagsaludar an mga miembros san Municpal Cooperative Development Council sa pamumuno ni Mrs. Joven Uy Gerona nan adviser Joy Dellomas-Fundano sa mga paghinguha nira na mapakusog lalo an kooperatibismo didi sa bungto ta. Importante na mapasarig ta an mga kooperatiba kay sayo yuon sa mga inhahalean sin mga pagbuhay san mga kabungto ta.
Tindahan Natin Project:
Niyan kay masakit an ekonomiya nato, sayo sa inhinguha san municipio sa paagi san MSWDO na makaalalay kita na mapagaan an kanira kasakitan. Kaya ungod an pakikoordinar nato sa National Food Authority na padagos an supply sin barato na bogas sa 24 na Tindahan Natin Outlets. Sa paagi sin barato na bogas san NFA, nakahangos maski puropan-o an mga kabungto ta. 6,000 na indigent families sa 22 na barangay an inseserbihan sini na mga Tindahan Natin outlets sa kantidad na 18.25 pesos o dire mababa sa 25 pesos kada kilo sin bogas.
An Mga Tinampo sa Bulan: Konektado sa Pag-buhay san Tawo
An mga Road-Opening, Repair/Maintenance nan Rehabilitation:
Ini na mga proyekto sa tinampo an sayo sa dako-dako na programa san Gobierno Lokal basi madanunan nato an mga taga-barangay makamate san programa sa pagbuhay. kun may tinampo na makabit san barangy sa poblacion nan sa relanse o sa mga bagsakan areas. Daghanun an apektado na aspeto sin pagbuhay kun may mayad na tinampo, puwera san pagbuhay kaupod na didi an edukasyon, serbisyo medical, komersiyo nan negosyo, o kaya turismo.
Padagos an mga naging paghinguha nato niyan na taon na mamantenir o ma-repair an ato mga tinampo kaya lang, an maraot na panahon nan mga kalamidad an kalaban nato. Halimbawa, perang beses na nato pinahingayad, inmantenir , inrehabilitar an entero na tinampo sa Bulan, pero pag render kuwenta nawawara man gihapon an pinagalan nato dahil na-wa-washout ini sin uran nan baha. Yuon tabi na sa Fabrica-San Juan, kada y bez hingayadon ta balik na naman sa pagkaraot dahil sa uran nan baha. Mao man an nangyari sa mga tinampo sa bilog na Bulan, lalo na ini na sa Busay-pa Dolos, Fabrica pa San Juan Daan, Pawa pa Daganas, Cadandanan pa Cocok-Cabitan, Pa Togbongon, Pa Butag, Pa Otavi.
Alagad gusto mi tabi kamo paisihon na maski ngane baga masaket an panahon, napuwersa kita na makaserbisyo kay dire ta man puwede pabayaan. Kaya sige pa gihapon an kapa-backfill nato sa mga lugar na inaayuhan kita ayuda nan serbisyo san tawo.
Ini ngane na sa Busay pakadto sa Dolos-Bical-Calpi, grabe na an luoy ta sa mga tawo doon kay maski nano nato na kappa-repair dahil na dire man konkreto, wash-out man gihapon pag-abot san uran. Kaya medyo halawig na an intios san mga taga Dolos, Bical, Calpi an grabe sa pagbaklay o kaya an pagsakay sa delikado na habal-habal na motorsiklo. Pasensiya na tabi kamo. Pero dire kame nagapahuway na makahanap sin paagi na kun puwede masemento an mga agihan doon maski manipis lang o kaya halitid lang basta importante masemento. Kaya nakikoordinar kita sa Opisina ni Gobernadora Sally Lee para magkaseremento an mga lugar na dapat masemento.
An Road nan Bridge Program ni Governor Lee:
Niyan ko tabi banggiton an pambihira na pagpadaba san Administrasyon ni Governor Sally Lee, pati na san asawa niya na si ex-Governor Raul Lee sa mga inhimo nira sa bungto san Bulan.
Road Concreting Project of Dolos-Calpi-Busay Road:
Niyan tabi, inpapasemento na an mga portion na dapat sementuhon hale sa Dolos pababa didi sa Calpi nan Busay. Pamate ko tabi maski halitid lang yuon na agihan segurado ko makahaw-as na sa pagtios an mga kabarangay nato sa Dolos-Bical-Calpi. Kagahuman tabi yuon san administrayon ni Governor Sally Lee.
Road Concreting san Palale pakadto sa Cadandanan:
Kun magpasyar tabi kamo didi sa Palale nan Cadandanan, maiimod niyo na tapos na an pagsemento san pasagka hale sa Palale pakadto sa Cadandanan. Ini na kahalaba sini na pasagka na tinampo an sayo sa pinakadelikado na tinampo sa Bulan, tapos na tabi yuon, kagahuman yuon san administrasyon ni Governor Lee.
Road Concreting of Beguin Road:
Kun magpakadto tabi kamo sa Beguin batog sa Beguin High School pakadto sa Baryo Site nira, may paconcreting project duon si Governor Lee. Dahilan ini sa in-imud ni Governor an kamutangan san mga bata sa high school. Ako man tabi, nagdagdag ako sin saday na proyekto na saday pero importante, ini na entrada sa Pawa, hampang san Ospital, pinasemento ko naimod ko na delikaduhon an mga traysikol nan mga sakayan ta kun maluwas hale sa Pawa.
Road Concreting of Butag Road:
Kun makakadto kamo sa Butag, ngangaraton kita san halabaon na tinampo hale didi sa may sapa nira pakadto sa Barrio Site mismo kay sementado na yuon. Awatun na yuon na kamaw-otan san mga taga Butag, narealisar na niyan dahil kan Governor Lee. Idagdag ko na man palan didi an water system san Butag na in-ayudahan man san municipio ta.
An mga Programa san Administrasyon ni Lee sa Bulan:
Batog pa baga tabi san 1995, san makaingkod si Governor Raul, an Bulan an bungto na talagang pinadaba niya. Yuon dahil man sa pambihira namo na paki-upod sa kanira. An administrasyon ni Governor Raul Lee an dahilan kun nano kay sementado na an batog sa Uyango pakadto sa San Francisco, san 1997. An pondo kunta sini na tinampo didto sa Banuang Gurang sa Donsol, pero inhuron nato ini na didi sa Bulan ibutang. Puwera pa suon, tanda ta man ada tabi na dahilan kara Governor Lee natulayan na an mga barangay sa Calomagon, sa Butag nan Bonga, sa Bonga, nan sa J.Gerona.
Dati man sadto pa, pera na tulay na an natakod sa Bulan dahilan sa SIADP sa pamamahala san mga Lee—halimbawa yuon na mga tulay sa Butag, Lajong-Beguin, JpLaurel, nan iba pa. Idagdag ta naman didi an dati Hanging Bridge sa Magsaysay, sinalidahan ta na sin konkreto. Puwera pa yuon sin manlaenlaen na mga programa nan mga proyekto na pinakinabangan nato entero.
Tulay sa Inararan:
Ireport ko man ngay-an tabi na an tulay sa Inararan na konektado man an mga taga Nasuje, Antipolo, Calomagon pinahingayad na tabi. Ini an tulay na na-wash out san mga makusugon na baha. Komo kulang an pondo nato, dire nato kaya an talagang konkreto na tulay na makasalida sadto na na-wash-out, kaya basi madanunan nato an mga escuela na nagdadaw-it duon kaupod na an mga pasaheros nan mga naghahanap-buhay, inpatakodan ta muna sin pansamantala na kahoy na tulay. Maski irog lang yuon suon dako na na danon nan serbisyo sa mga naggagamit suon na tulay.
PROGRAMA SA KAPALIBUTAN/ENVIRONMENT:
Pakatapos san mga programa sa Salud, Edukasyon nan Pagbuhay, tukaron ko naman niyan an tungkol sa Programa nato sa Kapalibutan.
Nakilala kita na mga taga-Bulan dahil sa programa nato sa kapalibutan batog pa san 1995. Hasta niyan, dara ta yuon na onra, nan pamate ko daghanun na sa mga kabungto ta an muklat na sa mga dapat himuon para maprotehiran an kapalibutan nan makaambag kita basi maibitaran an paglala sini na ingagahuy na Global Warming nan Climate Change.
Pakalipas sin onom kataon ko na pag-administrar, naisa lugar na nato an entero na mga kasangkapaan nan mga elemento sa pag-implementar, pagmantenir nan pagsustenir san Environment Programs ta, nan lalo na an pag-improve. Sa katunayan nasa level na kita na kun haen an bungto ta mao na an inhihimo na halimbawa o model san iba na bungto dahil sini na programa. Kita na mga taga-bulan an nangunguna niyan sa bilog na Rehiyon Bikol na ma-share nato an programa bilang DILG GOFAR Model Town on Solid Waste Management.
Replication Inception Workshop (RIW) on Solid Waste Management:
Sa solod san Enero hasta Marso , inkondukta an sayo na joint activity san LGU Bulan nan DILG Region V an mga aktibidades para sa Replication Inception Workshop (RIW) on Solid Waste Management. Intukduan kita san mga eksperto san DILG kun pan-o an Bulan magiging sayo na host kun may magkanhi na mga LGUs na gusto magreplicate o mag-kopya san programa ta sa Solid Waste Management. Parte ini san obligasyun nato bilang sayo na model town. Pag may magbibirisita na mga LGUs o mga grupo sa bungto ta aram ta kun nano an mga dapat himuon sin sayo na host LGU.
Padagos na implementasyun san mga Programa sa Solid Waste Management:
Padagos tabi an implementasyon ta san mga paghakot basura. Prayoridad ta ini na dire magbaho an poblacion ta. Sa paghakot nato sin basura, in-iimplementar ta an waste segregation-at-source, segregation collection at source, nan segregated disposal policy, o pagsiway-siway sin basura. Maogma tabi ako sa pagreport sa iyo na maski puro-pan-o dire kita natatambakan sin basura lalo na sa mga matawo na lugar o mga residensya.
An mga garbage truck nato, padagos an pagmantenir nan mga repair kun kinakaipuhan. Dire ta ini puwede pabayaan, kay an sayo kaadlaw na dire mahakutan basura an sayo na lugar dako na na kaulangan sa iskedyul sin paghakot. Katunayan tabi, dahilan sa maaram na an ato mga kabungto lalo na sa pagsegregate nan recycle, an basura niyan dire na pareho san dati na daghanun nan grabe talaga.
Sayo sa magayon na proyekto san mga barangay ta didi sa Poblacion lalo na sa mga inababaha na lugar pareho san Managa-naga an pagrekober nan pagrecycle sin mga styro nan plastic nan magamit sa paghimo sin mga styropore na balsa na magagamit sa panahon sin mga pagbaha. In e-enganyar mi man an entero na mga residente nan mga barangay opisyal na mag-irog sa inhimo san mga taga-Managa-naga na i-recycle an mga raot na chest sin lawlaw nan himuon ini na mga burobalsa.
Information nan Education Campaign :
An saato Information nan Education campaign dire ta man inpapabayaan kay importante na consistent kita sini basi padagos mapadumdum an mga kabungto ta, lalo na an mga kabatan-an sa kahalagahan san relasyon ta sa kapalibutan .
Sa solod sini na Agosto hasta Setyembre, inkondukta san Municipal Environment and Natural Resources Office o MENRO sa pamumuno ni Ms. Kelly Tan, an ato MENRO Officer, nan kaniya staff an two-month long Information and Education Campaign/ Drive, nan Film Showings tungkol sa Solid Waste Management nan Global Warming: An mga sector nan mga lugar na inkadto nan intukduan ta mao ini na mga minasunod: An mga empleyado san Municipio, Sorsogon State College, Persons with Disabilities, Barangay Zone 4, Alcoba High School, Barangay Zone 3, Gate National High School, San Isidro Elementary School, Gate Elementary School, nan didto sa YES-O para sa mga batang delegado sa YES-O Camp sa Ecopark.
San November 10-11, inkondukta an joint activity san Barangay Zone 2 nan LGU na STEP Training on Solid Waste Management. Inatenderan ini sin 30 na opisyales san barangay nan 120 na mga purok leaders. In-establisar nato an sayo na Materials Recovery Facility o bagsakan san basura basi doon mahimo ta an programa sa Solid Waste. Salamat sa kooperasyon san mga taga- Zona 2 sa pamumuno ni Capitan Awel Gernale.
Community Mobilization:
An sayo na program dire magiging matriunfo o successful kun wara an partisipasyon san mga ciudadano. Maski nano na kahinguha sin sayo na opisyal kun wara kooperasyon , commitment, involvement hale sa komunidad mababalewala entero. Kaya ngane, pokus nan atensiyon san Gobierno Lokal na makuwa an boot san mga kabungto ta lalo na an mga kabatan-an. Pero, salamat tabi kay dianison permi an pagresponde niyo entero sa mga programa nato. Kun minsan ngane, may mga grupo na pareho san Sagip Dagat Volunteers nan TOFY na nagboboluntad san kanira danon basi ma- promoter lang an programa ta sa kapalibutan.
Yadi tabi an mga naging tree-planting nan environment activities nato batog na Abril hasta Octubre; Abril 2, Earth Day Celebration; Mangrove planting sa Butag mangrove reforestation area, sponsored san Uswag-Bulan, Tree-planting activities san St.Louise de Marillac School, Somagongsong Barangay Council , Barangay Fabrica Residents, official, teachers nan mga pupils sa elementary school, Obrero Elementary School, San Vicente Elementary School, Alcoba High School, Gate High School San Isisdro Elementary School, San Rafael SK; Nagkaigua man kita malunggay tree planting sa Alberto De Castro Elementary School, nan sayo na treepalnting activity sa Mount Karuhayon sa San Isisdro, sa paagi san San Isidro Barangay Council. Sa paagi man sin koordinasyon sa mga taga State College, intindog ta an sayo na campus mini-forest sa Bulan Campus.
An grupo san TOFY, o Time Organization for Youth, mao an nagkomitir sa ato municipio na madanon sira paglimpiya san Managa-naga River. May regular clean-up drive sira doon.
San September 19, International Coastal Clean-up Day, inpangunahan san Gobierno Lokal nan san mga organisasyon sa Bulan an paglimpiya sa mga baybayon ta. 2,000 katawo an nagpartisipar sini na aktibidad.
An Sagip –Dagat Volunteers:
Gusto ko tabi hatagan pagsaludar nan onra an sayo na grupo sin mga kabatan-an didi sa Zona 4 na an ngaran Sagip Dagat Volunteers dahil sa pambihira nira na kontribusyon sa bungto ta na makadanon sa paglimpiya san baybayon sa Zona 4, nan magkaigua pa sin iba na aktibidades. Ini na Sagip Dagat inbatugan lang ini sin onom na teen-agers na magbararkada, sa pamumuno ni Michael Andador na gusto kunta magkarigos sa dagat na dati nira inlalanguyan san Pista ni San Juan.
Pero dahil sa ati, imbes na magkarigos nagbatog na lang sira maglimpiya. Pag-otro semana, nagbalik sira paglimpiya gihapon. Hanggang sa mapansin na sira san mga taga-Zone 4 na mga magurang nan mga opisyales. Indanunan sira ni Capitan Chito Del Monte na maorganizar sin mayad. Niyan daghanun na ini na mga taga-Zona 4 na miembros san Sagip Dagat. May sadire naman sira na website na puwede tabi niyo i-access sa internet.
San Oktubre, inbatugan man i-organizar ni Kapitan Rey Lorilla an Sagip dagat san Zona 7. Dapat sabayan ta sira sa inhihimo nira, nan kisyera daghanun pa na mga kabatan-an parareho nira Michael Andador nan san mga barkada niya an gamiton an kanira mga enerhiya sa positibo na mga aktibidades na makadanun dire lang sa kanira sadire kundi pati na sa komunidad nan pamilya.
An Municipal Ecopark:
Didto naman tabi sa Bulan Ecopark, padagos ini na inmamantenir san ato MENRO. Padagos an production nato sin compost activators, vermicomposting program, production of carbonized rice hull, nan pag-establisar nan pagmantenir san Container Gardening Demo Farm.
An Ecopark tabi inbatugan yuon sa paagi sin pagdaranunan san entero na mga empleyado san Municipio. Kaya ngani , niyan tabi na taon, insumitir nato sa Civil Service Commission an entry nato sa mga paghinguha san mga empleyado sa Ecopark. Kaogmahan ko tabi na ireport sa iyo na kita an naging Bicol Regional Champion. Dinaog ta an daghanun na mga daragkuon na ahensiya san gobierno.
An Pista sa Kabubudlan 2009 (Feast of the Mountains):
Niyan na Oktubre, inkondukta nato an 2009 Pista sa Kabubudlan. Taun-taon nagdadaghan an nag-eentra sa Pista sa Kabubudlan. Sa lima kataon na nato na pagselebrar san Pista sa Kabubudlan, an nakaagi na Pista sa Kabubulan an pinakadako na na selebrasyon nato sa Ecopark. Sobra 8,000 katawo an nag-bisita, nagpartisipar nan naki-ogma sa mga aktibidades nato. Maabot sa 127 na organisasyon an nagpalista. Pati mga pamilya kaupod an mga bata nira. Baga yadto an naging Family Day.
Inhimo nato sadto na Pista an Techno Demo on Charcoal Briquetting, inpresentar an mangrove project san Prieto Diaz, may-on kita sin Search for Diyosa ng Kalikasan, barayle, may fireworks display, may Thanksgiving Mass, may Kite-flying Contest, nan an pinakasentro san Pista mao an pagtaranum sin puno sin sobra sangribo na mga kabatan-an. An entero man na istasyon sin radio sa Bulan nan kaupod man an media san Sorsogon, inbalita an mga nangyari sa Pista sa Kabubudlan. Imudon tabi niyo sa internet an mga naging aktibidades nato sadto na Pista.
MGA SERBISYO SOSYAL/ SOCIAL SERVICES PROGRAM:
Tapos na kita sa mga accomplishment report tungkol sa Health, Education, Livelihood nan Environment. Niyan an isunod ko na ireport sa iyo tabi mao an tungkol sa Social Services Program o mga Serbisyo Sosyal san Gobierno Lokal. Unahon ta na mun-a an tungkol sa programa sa Nutrisyon.
Nutrition Program
Bulan Nutrition Statistics:
Niyan na taon, magayunon an accomplishment san ato Programa sa Nutrisyon sa paagi san Municipal Nutrition Council na inpapamunuan ni Municipal NutritionAction Officer Anilin Lolos.
San 2004, pag-ingkod ko bilang mayor, an prevalence of underweight children sa Bulan nasa 20.56%. An gusto sabihon na sayo sa kada lima na pre-school na bata underweight o kulang sa normal na timbang. Pero niyan na taon dako-dako an pagbabag-o sa bilang san mga underweight children. Niyan na taon , nasa 13.32 % na lang yuon o nagbaba sin 7% an istadistika.
San 2005, sa katorse na bungto san Sorsogon , dire kaupod an Sorsogon City, an bungto san Bulan nasa ika-onom na puwesto sa may pinakadiyo na underweight children. Pero niyan na taon, an bungto ta nasa ika-opat na sa may pinakadiyo na underweight children. Dako-dako an improvement san bilang san mga bata na dire na underweight.
Niyan na taon, inkondukta nato an Operation Timbang sa 13,298 na mga bata o sa entero na kabatan-an edad 0 hasta 6 anyos. 11,401 na mga bata an normal an timbang, pero 1,772 an kulang sa timbang o underweight nan 125 na bata an sobra sa timbang. Ini na 1772 na bata o 13.32% mao an intagan ta atensiyon sa paagi san ato day care program, early childhood care and development program nan an mga programa san RHU.
Nutrition Program Strategies:
Manlaen-laen na istratehiya o paagi basi makaresponde kita sa problema sin underweight children. Ini indaranunan san ako Opisina , san MSWDO, Municipal Nutrition Council nan Municipal Agriculture Office, RHU , an MENRO nan an DepEd. Kapartner ta man an mga barangay officials, mga organisasyun-sibiko nan lalo na an mga pamilya san mga bata. Pati an PNP sa pamumuno ni Chief Orlina may sadire man na mga adopted na mga underweight childen . Maski an mga Senior Citizens, nagdaranun pa sa mga feeding san October, Senior Citizens’ Month. 400 na malnourished children hale sa Managa-naga, Obrero, Aquino, Zones 2, 6, 7, 8 an kanira in feeding.
Yadi an mga hinimo ta pa na mga aktibidades:
An municipio nakadistribuer man sin 39 na units sin weighing scale para sa 39 na barangay.
1. Bulan-bulan na pagtimbang sa RHU nan Day Care Schools;
2. Supplemental Feeding activities;
3. Mga Cooking Demos para sa mga Magurang sin mga Low-cost Nutritious meals;
4. Vegetable seeds dispersal sa mga households;
5. Mga Information campaigns sa mga magurang;
6. Pa training san mga Barangay Implementers san Promotion of Good Nutrition program;
7. Mga Pabasa sa Nutrisyun, syllabus para sa nutrition education nan vegetable growing na inpartisiparan sin 18 na Rural Health Midwives, 18 na Barangay Nutrition Scholars, mga mother leaders hale sa 18 na barangay;
8. Caregivers’/Mothers’ Classes;
9. Tapos may-on man kita mga activities pareho sin pagtanum kalunggay sa mga backyards.
San nag-Alay-Lakd kita san nakaagi na Nutrition Month Celebration san Hulyo, nakalikom an muniicpio sin kantidad 14,000 pesos na ingamit ta para sa supplemental feeding san mga bata sa San Rafael.
Programa para sa mga Senior Citizens:
Nan salamat tabi sa mga Barangay Officials ta na padagos na nagkokooperar sa mga programa san gobierno local basi mapagaan ta an programa sa nutrisyun.
An mga Senior Citizens an sayo sa mga grupo na padaba san municipio. Talagang in-organizar nato sin mayad an Senior Citizens didi sa Bulan, puwera pa you san mga eksistido na grupo na san FESCAP, GRETA nan an sa Veterans. An BASCA o Bulan Senior Citizens Association na inpapamunuan ni dati Kagawad Joe Tan aktibo sa pag-asikaso san mga magurang nato. Entero na an mga barangay ta may-on na sin senior citizens chapters.
Sa niyan tabi na taon sobra na sa 5,000 an senior citizens na in-isyuhan ta sin ID cards nan Discount Booklets segun sa pagsunod ta sa ley para sa kapakinabangan san Senior Citizens.
Nagkaigua man kita sin dowa na Medical-Dental Mission para lang sa Senior Citizens niyan na taon.
Inpasilitar ta man an pagrelease sin kantidad 548,500 pesos para sa 1,009 na senior citizens na recipients san Programa san gobierno nasyonal na Katas ng Vat Tulong para kay Lolo at Lola. 500 pesos an marerecibe san kada senior citizen na beneficiary. Inhihinguha nato na kisyera maging kumpleto na otro taon an database san mga elderly basi madali an pag-asikaso sa mga kaipuhan nira.
Daghanun an mga naging aktibidades san Senior Citizens na inatenderan ko niyan na taon nan tunay man ako na naoogma sa dahilan na padagos an mga magurang nato sa paghinguha na makaserbi sa komunidad ta, alagad importante man na mahatagan ta sira sin atensiyon na karapadapat sa kanira dahil na mga maluya na sira.
Mga Programa para sa Kabataan
Sa MSWDO, puwera san programa nato na Day Care Service Program, Early Childhood Care and Development o ECCD, program for Streechildren nan an para sa Out-of-School Youths o OSY, may-on pa kita sin mga intervention programs basi madanunan an mga kabatan-an nan an mga pamilya nira. Importante man na maibalangibog nato an manungod sa Children’s Rights o Karapatan san mga bata nan an pagprotehir sa kanira. Aktibo tabi an ato Municipal Council for the Protection of Children nan an PNP Women and Children’s Protection Desk.
Abused Children:
Namumundo ako na niyan na taon daghan an naireport sa ato na kaso sin mga pag-abuso sa mga kabatan-an, bale 28 entero: walo (8) na kaso sin rape; 3 na kaso sin acts of lasciviousness; 12 na kaso sin physical abuse o pagpakulog sin bata; nan lima (5) na kaso sin neglect nan abandonment o pagpabaya. Sa rape, lima na an kaso na on-going sa korte, 2 an nairekomnda nato sa Department of Justice na mahatagan sin financial assistance; nan an iba inproceso san MSWDO na mahatagan sin tama na aksyon basi makakuwa sin hustisya an bata.
An MSWDO an nag-aalalay sa mga kaso na ini sa paagi sin paghatag mga gabay o counseling sa mga pamilya na invuelto; paghatag psychosocial intervention lalo na sa mga bata na biktima sini na pang-abuso; nan pag-asikaso sa mga asistencia pinansiyal kun kaipuhan.
May mga tiyempo kita na an sayo na kaso na nai-rereport sa ato pero habo man magreklamo an biktima na bata kaya an nagyayari nagagakot an kamot san ato mga autoridad na talagang masampahan sin maninigo na kaso an may sala na tawo na nag-abuso sa bata.
Basi maprotehiran ta an mga bata nato, padagos an dedikado na information programa san ato MSWDO nan PNP personnel na talagang makasabot an publiko na an mga kabatana-an ta dapat respetuhon sa mga derechos nira nan protehiran ta an kapakanan nira.
Nan inpapaisi ta gihapon an publiko ta na mahigpiton na tabi an batas sa mga tawo na nag-aabuso sin mga bata nan kababayehan. Grabe an kastigo na sasaluhon sin sayo na tawo na abusado sa mga bata nan mga babaye.
Children in Conflict with the Law o mga Menor de edad na nagkakasala na sa batas:
Sa taon na ini nagtaas man an mga kaso sin mga menor de edad na nagkakaproblema sa batas o children in conflict with the law. Namumundo kita dahil sa situasyon na ini .Pero numero uno na may obligasyon sa mga bata an mga magurang tabi. Kaya padagos an impormasyun nan pag-edukar nato sa ato komunidad na kisyera ma-eliminar ta ini na problema.
Niyan na taon may total na 60 na kaso sin mga kabatan-an na may problema sa batas. Sa 60 na kaso na ini, 29 an sa kaso na pagkawat o pangalit, 19 an nadakop sa vagancia habang may curfew hours kita; sayo an nadamay sa illegal fishing, onom an kaso sin trouble-making; sayo na kaso sin physical injuries nan may sayo na kaso sin rape. Sa 60 na kaso na ini, dowa an nasa korte , sa Regional Trial Court dahil mga magub-at na sala na mao an rape nan physical injury. An 58 na kaso dire man nato insang-atan kaso dahilan ngane sa batas na pag an bata edad 18 pababa, dire man siya inkakasuhan basta-basta kundi an MSWDO mao san Bulan Council for the Protection of Children an nahimo sin intervention procedures basi makoreheran pa an problema sin sayo na menor de edad. Sayo palan sa mga bata na ini inpadara na san MSWDO sa National Training and School for Boys sa Tanay, Rizal basi hatagan sin rehabilitasyon.
Ingagahuyan ta gihapon an mga magurang na importnte an tama na pagpadako sa bata basi dire magkaproblema sa batas.
Nagkaigua man kita sin Information Caravan nan Family Forum niyan na taon manungod sa responsible parenthood nan children’s rights sa mga barangay san Roxas, Aquino, San Rafael, Namo, Pawa, San Isidro, Zone 4, Otavi, Inararan. 180 na mga magurang an nag-aratender sini na mga information caravans.
Programa para sa mga PWDs o Persons with Disabilities o may mga Kapansanan:
Inaataman ta man an may mga Kapansanan. Niyan na taon, inhimo nato an Information Dissemination para marehabilitar nato an mga PWDs; nagkondukta man kita sin mga livelihood training activities pareho san paghimo nan pagpabakal sin sabon; nan nagkaigua man kita sin sayo na medical and dental services mission para sa labi sanggatos na PWDs.
In-edukar ta man an mga PWDs sa Climate Change kay maski baga may mga kapansanan na sira permi pa man sira may kakayahan na magdanun sa ato komunidad. Kanina insaysay ko na an SpEd Program nato para sa mga bata na may kapansanan.
Programa para sa Pamilya, Family Heads and Other Needy Adults:
San Marso, inkondukta nato an ERPATS training o organisasyon para sa Empowerment and Reaffirmation of Paternal Abilities. Sponsored ini san Municipio ta sa koordinasyon nato sa ECCD Program. Katuyuhan sini an mapasarig nato an pagkamuklat san mga ama nato sa kanira obligasyun. May mga barangay na kita na organisado na an ERPATS pareho san San Vicente, Aquino nan JP Laurel. Padagos nato ini i-oorganisar sa kada barangay.
Nakakondukta man an MSWDO sin mga sessions nan mga lectures para sa 223 na mga kasalon. Intutukduan sira san MSWDO sin mga tama na paagi sa responsible parenthood, marital relationship, rights of children, nan family planning.
Referrals nan Case Studies:
Parte san Social Service programs nato an mga referral nato sin mga pobre na pasyente na nangaipo sin danon san mga ahensiyas san Gobierno national. Nakahimo kita sin referrals para sa 242 na tawo basi maasistehan san Philippine Charity Sweepstakes Office, Philippine Heart Center, Philippine General Hospital, Sorsogon Provincial Hospital nan Philippine Ports Authority. Simple lang ini na mga aktibidad pero dako an danon sa mga tawo na nangaipo. Kapartner san MSWDO sa aktibidad na ini an Opisina san Mayor, RHU nan Philippine National Police.
Programang Aid to Individuals-in-Crisis Situation/ Other assistance programs:
May mga tawo na grabe an kamutangan sin kawaraon o kapobrehan na inaabot sin mga remalaso sa buhay kaya didi naghahatag sin ayuda an municipio nan an MSWDO, lalo na an opisina san Mayor.
May mga ayuda kita para sa mga mahapdos, mapabulong, mapalubong, matuition, mapasahe o mayo pases sa bus, mga solicitations sa mga pangangaipo sin mga organisasyun, pangasolina sa mga byahe sin mahapdos o mga pobre na tawo.
Sa financial assistance na in-extender san municipio lalo na sa mga nangaipo, lalo na san Opisina san Mayor, nakahatag kita sa 2,078 katawo na nagkakantidad sin 2,251,975 pesos. Sa Assistance to Individuals-in-Crisis Situation, 416 personas, na an kantidad 151,475 pesos. 924 na tawo an nahatagan ta sin libre na pases o bus fare dahil sa mga emergencia nira na biyahe pa Manila o iba na lugar. Inbabayadan ta tabi an bus company pag nahatag kita sin pases.
Suma total san inhatag san municipio na ayuda sa entero na klase sin pagdanon nagkakantidad tabi sin 3,225,991.63 pesos para sa 3,067 katawo, niyan na taon 2009.
Oroadlaw tabi, lalo na kun huyoon ako sa Opisisna maiimod niyo kun nano kadaghan an tawo na personal ko na inaasikaso.
Emergency Assistance:
An municipio sa paagi san Opisina san Mayor nan san MSWDO naghahatag man serbisyo na an ngaran Emergency Assistance lalo na kun panahon sin kalamidad.
Tolo na bagyo niyan na taon an nag-agi sa ato nan may mga kabungto kita na apekatado. Inasikaso tabi ini san Gobierno Lokal .
Bagyong Dante:
San Mayo 1-2, an Bagyong Dante nagdara sa ato bungto san pinakahararom nan pinakadako na baha na naranasan ta sa kasaysayan san bungto ta. Didi sa Poblacion, 509 na pamilya an grabe na naapektaran nan in-evacuate ta. Sa mga barangay, 2,151 na pamilya an nadislokar nan 164 na pasaheros na taga Masbate an na stranded sa terminal.
Dahil sa emergency na ini, naghatag kita mga relief goods nan mga rasyon sa evacuation centers. Mao man an mga barangay na nagdanon man sa mga konstituentes nira. Salamat sa sayo na NGO na Taiwan-based kay naghatag man ayuda sa municipio na makapakaon sa mga evacuess. An Operation Blessings man tabi nakahatag mga kaganitan sa mga nasalanta. San Mayo 14, 29 na pamilya na totally damaged an mga balay an naayudahan san Regional MSWDO sin kantidad 5,000 kada say o total na 145,000 pesos.
Bagyong Feria :
San Hunyo 23-24, an naging dahilan na mastranded an 102 na pasaheros sa terminal. Pinakaon nato ini sa paagi san MSWDO.
Bagyong Pepeng:
San Oktubre 2, 193 na pamilya an in-evacuate nato nan tinagan ta mga relief goods. Sa terminal naman 125 an pasahero na stranded. Pinakaon ta gihapon nan inasikaso.
Salamat tabi sa mga mahigos na staff san MSWDO sa pamumuno ni Del Espenocilla na maski sa kadaghan sini na mga trabaho, naasikaso nira ini na may dedikasyon nan kagaanan sin boot.
Burial Transportation Service:
May sayo kita na aktibidad na seguro dapat ta man tagan sin rekognisyon, Mao ini an paggamit san trak bilang sakayan san mga nakidapit, na hale sa hararayo na barangay san Bulan. May mga pobre kita na mga kabungto na kun namamatayan an sayo na inaayo sa municipio na ayuda na kisyera may masakayan an mga nakidapit sa minatay nira. Sayo ini na tradisyon nan kultura san mga taga-Bulan sa paghatod sin minatay sa sementeryo. Nag-aayo lang tabi kita dispensa sa iba na tawo na nagrani sa Opisina nan dire ta na onra kay kun may nauna na sa kanira na naka paskedyul sa pagdapit. Niyan na taon 141 na biyahe an dinalagan san trak ta para magamit sa pagdapit sin mga namatay nato na kabungto, nan dedikado tabi kita sa simple na serbisyo na ini sin pakisumayo nan pakidumamay sa pamilya san namatayan.
PAZ Y ORDEN/ PEACE AND ORDER:
An i-report ko naman sa iyo an manungod sa Paz y Orden o an katarngkiluhan san komunidad ta.
Sayo sa importantehon na aspeto sin liderato sin sayo na komunidad an tungkol sa paz y orden. Dire bale wara sin mga imprastraktura o daragkoon naproject basta trangkilo an bungto, nakaturog sin mayad an tawo, matoninong sa estado niya sa buhay na wara siya hadok o had-it na may mga tawo na malabot sa kaniya o sa kaniya pamilya.
An Insidente sa Calomagon:
Puwera sa insidente sin ambush na nangyari sa barangay Calomagon san nakaagi na Nobyembre, nan san Hunyo, yadto na pagkamatay sin sayo na ordinaryo na ciudadano na posible sayo na kaso sin extrajudicial killing , matoninong o relatively peaceful kita didi sa Bulan.
An nangyari na Calomagon Ambush na kun haen opat na pulis an namatay sayo na record sin karahasan na kun kita na mga sibilyan an haputon habo kita na nangyari nan dire dapat na nangyari. Kita na mga sibilyan habo nato na makagimata-an san mga bata ta didi sa Bulan an violencia. An hanap nato katoninongan, an hanap nato an mayad na puturo san komunidad ta, asensado nan may solidaridad.
Niyan na panahon, kay dahilan na mas mahiwas na an impormasyon, edukasyon nan pagkasabot sin tawo, dapat an katawohan naghahanap na sin mga paagi na masolusyunan an mga problema sin sayo na komunidad o sin sayo na nasyon, dire na sa paagi sin violencia kundi sa paagi sin matoninong na dayalogo. Dire masosolusyunan sa paagi sin dugo nan violencia an mga problema ta. Kisyera magtimbre sa ato mga puso an padagos na hadok sa Mahal na Dios nan an konsensiya para sa kapuwa.
Hanap nato na mga taga-Bulan an katoninongan nan katoninongan an saato papanindugan.
Over-all Assessment san Paz y Orden sa Bulan:
Importante man gihapon na imudon nan i-assess ta an kabilugan o over-all na situasyon san Paz y Orden sa Bulan, apesar na may nangyari didto sa Calomagon. Dapat nato maapreciar an padagos na paghinguha san mga kapulisan ta nan mga autoridad san bungto nan mga barangay.
Sa solod sini na taon, daghanun an dapat ta ipagpasalamat sa dedikasyon san mga pulis o PNP, nan pati na an mga nakadestino na mga suldados didi sa Bulan, nan lalo man an mga Barangay Tanods sa kada barangay. Gusto nato maghatag pagsaludar lalo na sa Hepe san Municipal Police Station, Police Chief Efren Ebrada Orlina nan mga kaurupod niya, sa pambihira nan dianison na pakiupod nan relasyon sa Municipio, nan koordinasyon sa mga programa ta.
Situasyon san Peace and Order kun may daragko na Okasyon
Daghanun na daragko na aktibidad nan mga okasyon an hinimo ta didi sa Bulan, pareho san mga Graduation Exercises, Semana Santa, Pista sa Bulan, Pista sa Kabubudlan, Pista sa Gadan , nan ini na Kapaskuhan, na wara kita sin nabati na mga ananuman na mga ngaya daragko na krimen na nangyayari pareho sa iba na lugar.
Kaya dapat ta ini ipagpasalamat
Tutoo, may mga nangyayari na mga paglabag sin mga batas nato, may mga kun minsan mga pasali sin mga pasaway, o problema ngaya sa sayo na lugar o pamilya, may mga aksidente sa tinampo, natural ini na mga police matters nan concerns, pero kun susugon ta an over-all na index sin katoningan nan kaayusan, an bungto nato matoninong na bungto nan komunidad.
Padagos an PNP nan mga Tanods nato sa pagdanon na mamantenir an sayo na matoninong na komunidad. Nan salamat sa mga volunteer groups na padagos na nakikooperar sa ato kapulisan. Tagan ta tabi rekognisyon an Kabalikat Civicom, Bulan Emergency Action Team (BEAT), BANWA, Uswag–Bulan, Solis Institute of Technology nan an kanira Police Interns, Bulan Filipino-Chinese Volunteers Fire Brigade, nan daghanun pa na mga grupo na sa kanira paagi nakadanun sa paz y orden.
Niyan man na taon, wara kita nairekord na insidente sin daragko na sunog. Salamat sa Mahal na Dios. Naging maikmat an mga kabungo ta na wara sunog sa Bulan dire pareho san sayo kataon.
Iba pa na Aktibidades san PNP:
Daghanun pa man an mga inhimo san mga police authorities nato basi makadanun sa bungto ta, pareho baga san mas pinakusog nira na Information nan mga Education Campaigns sa radio; may mga dialogue o pulong-pulong sira; naglilibot sa mga escuelahan nan mga organisasyun basi maghatag mga symposium kontra sa illegal na droga; may milk-feeding program pa sa mga malnourished na mga bata nan kaupod sira sa mga community activities pareho san mga clean-up drives o mga mass mobilizations. Nakaupod man an mga police nato, BMPS nan 509th PPMG pati na an Philippine Army sa mga Rescue nan Evacuation Operations lalo na sadto na kasagsagan san baha na dara ni Storm Dante.
An Curfew Ordinance:
Inpatupad gihapon nato sin istrikto an Curfew Ordinance. Ini bilang kasimbagan sa agrangay san mga magurag na ibalik an Curfew Ordinace para sa mga menor de edad, 18 anyos pababa, basi maiharayo ta sa mga maraot na elemento nan peligro an ato mga kabatan-an.
An Bulan Transport Summit:
San nakaagi na Disyembre, inkondukta nato an tolo kaadlaw na Bulan Transport Summit sa Sabang Pavilion. Sabi ni Mr. Johny Bandola, an hepe san LTO E-Patrol sa Rehiyon Bikol, unique ini na patipon didi sa ato bungto. Wara pa sin irog sini sa bilog na rehiyon.
Dowang bagay tabi an katuyuhan sini na patipon para sa sector san transportasyon. Una an pagpamutang san pagbuhay (livelihood) san mga kabungto nato sa transportasyon. Ikaduwa, an traffic management nan discipline o kaayusan nan katrangkiluhan san ato mga nasa pagpasada, nan makaibitar sa peligro nan aksidente. Importante ini sa pagbuhay nira na maayos nan trangkilo an saato trapiko.
Matriunfo nan puno sin entusiasmo an mga nagpartisipar sa Summit. Ini na an pinakadako na tiripon sin mga nasa sector san transportasyon. An mga sector na nag-atender mao an mga paratraysikol, parapadyak, mga sa jeepney nan van, mga tagsadire sin pribado na motorsiklo nan mga tagsadire sin trak na pambiyahe isda. Bale 1,676 katawo an nag-atender. Dianison an kooperasyon san mga nag-aratender.
Sa kabilugan masasabi ko na matoninong nan trangkilo an bungto ta pag-abot sa paz y orden.
IMPRASTRAKTURA/ INFRASTRUCTURE SERVICES PROGRAMS:
Ma report na man ako niyan sa Infrastructure Services nato o mga pinatrabaho san Municipio na mga imprastraktura.
Para sa administrasyon ko, mas importante an mga serbisyo sosyal kaysa imprastraktura. Pero siyempre dire puwede na dire nato himuon an mga kinakaipuhan na mga imprastraktura o pasilidad na kaipuhan san mga ciudadano ta.
Huyaa tabi an mga pinatrabaho nato sini na taon:
Sa Bulan Public Market:
1. Wet Market/Fish Section, Additional Work Order, 800,000 pesos
2. Slab Construction sa Relanse, 20,000 pesos
Sa Sabang Community Park:
1. Improvement san Pavilion, magayunon na niyan an Pavilion ta nan daghanun na an naggaramit sini, 1,500,000 pesos
2. Repair sa mga Cottages, 250,000 pesos
Mga Tinampo/Pathway/ Mga tulay:
1. Pasemento san J.P.Laurel Road, 600,000 pesos
2. Re-gravelling san Butag Road, 500,000 pesos
3. Pasemento sin porsyon san Calomagon-Somagongsong Road, 350,000 pesos
4. Slope Protection Riprapping sa Calomagon Road, 300,000 pesos
5. Concreting nan Riprappping san parte san Jamor-awon Road, 200,000 pesos
6. Pasemento san pasagka sa Daganas, 100,000 pesos
7. Pagpatulay sa Roxas, 90,000 pesos
8. Counterpart sa pasemento san porsyon san Magsaysay Road, 100 na bag sin semento
9. Sidewalk Improvement, Poblacion, 23,500 pesos
Mga Proyekto sa Barangay na Ambag san Municipio:
1. Construction san Barangay Hall sa Danao, 100,000 pesos
2. Improvement san barangay Hall sa Zone 1, 100,000 pesos
3. Construction san Barangay Hall sa Aguinaldo, 100,000 pesos
4. Additional Construction san Stage sa Laurel, 20,000 pesos
Bus Terminal:
1. Repair san Ceiling nan Gutter
2. Pahingayad sa dati na Jeepney Terminal sa may relanse, 66,000 pesos
New Municipal Building:
1. Improvement san mga pasilidad sa municipio, 700,000 pesos , on-going ini
Bulan Ecopark:
1. Improvement san mga Pasilidad sa Ecopark, 155,000 pesos
2. Installation sin mga booths nan tents nan signages, 6,000 pesos
Rural Health Unit:
1. Repair san Dental Clinic nan Laboratory, 85,000 pesos
Bulan Municipal Fishport
1. Repair san Pavement, 300,000 pesos
Christmas Decorations, importante man ini na mga gastus nato alang-alang sa pagselebrar ta san Pasko nan para sa kaogmahan san mga kabatan-an ta, nan para sa turismo ta. Maski baga may pagtios sa kapalibutan, importante gihapon na huyoon an diwa o ispirito san pasko nan bag-ong taon. Sa katunayan, na ipalabas sa GMA Channel 7 nan ABS-CBN Channel 2 an saato mga dekorasyon. An gasto ta sini entero, 370,000 pesos tabi.
May mga nagkapera pa kita na mga infrastructure activites sa bilog na bungto, pareho sin mga padiyo-diyo na request san mga barangay sa opisina ko.
DISASTER RISK-REDUCTION PROGRAM/ PROGRAMA PARA SA PANAHON SIN KALAMIDAD:
I-report ko naman niyan an labi ka-importante na Disaster-Risk Reduction Program para sa panahon sin kalamidad.
An pinakamayad na pagsalbar buhay nan propriedad sa panahon sin kalamidad an dapat preparado nan andam permi kita, kun naabot ini na remalaso sa buhay ta. Dire ta mapepreventaran an kalamidad pero may paagi kita na maibitaran ini. Habo kita na mangyari sa ato an nangyari sa Metro Manila sadto na panahon san Ondoy nan Pepeng. Inagihan na kita sin dako na pagbaha san Mayo san uminagi si Storm Dante. Pero salamat sa Diyos kay wara sa ato nadiskuedo. Dire bale na an propriedades o mga kagamitan basta buhay an pamilya.
An Municipal Disaster Preparedness and Management Plan:
Niyan tabi may-on na kita sin kumpleto na Municipal Disaster Preparedness Plan. Inhimo ini ni Administrator Luis de Castro sa danon san mga ahensiyas san Gobierno Lokal. Sa paagi sini na plano aram na nato lalo na san MDCC nan mga BDCC an mga dapat himuon kun panahon sin mga kalamidad kaupod na an Information System, Preparedness, Planning, Alarm, Evacuation, Rescue, Relief, Rehabilitation nan Reporting. Huyoon man sa plano an mga contingency na dapat himuon.
An MDCC Information Program:
Oroadlaw, inmomonitor nato an kamutangan san panahon sa paagi sin Internet, nan ensigida, kun maraot an panahon na nagdadangadang, napaisi tolos kita sa MDCC nan mga BDCCs nato. Organisado na ini na Municipal Disaster Coordinating Council, nan an 63 na Barangay Disaster Coordinating Councils.
Nakadistribuer na man kita sin rinibo na mga MDCC information handouts sa mga barangay sini na nakaagi na mga bulan.
An Bulan Rescue Team:
Organisado na an ato Bulan Rescue Team, may opisina o action center na an MDCC. Nakastandby na an ato mga evacuation centers. San nagkaigua sin mga pagtiris o landslides sa Magallanes, nakadanun na ini na Rescue Team nato, pati yadto na pagkuwa mga bangkay san nalunod an Princess of the Stars. An mga miembro sini na Bulan Rescue team na inpapamunuan ni Administrator de Castro nan Kgd Simmy Gerona, nag-agi sin maninigo na training para sa pag-asikaso kun panahon sin kalamidad.
San nakaagi na Nobyembre, masuwerte kita na hinimo kita na model LGU san Sorsogon Provincial Government na inbisita nira Governor Father Among Ed Panlilio san Pampanga para sa kanira educational tour sa Sorsogon nan Albay basi adalan an ato mga disaster management plans.
Kanina baga tabi inreport ko na kun nano an mga hinimo nato basi madanunan an mga sinalanta san mga bagyo na nag-agi o nakaapekto didi sa bungto ta.
Salamat tabi sa entero na volunteer groups nan mga indibidwal na nagdaranun san mga nakakgi na kalamidad. Huyuon tabi an pagsaludar mi saiyo.
AN BULAN INTEGRATED TERMINAL
I-report ko tabi niyan an tungkol sa Bulan Integrated Terminal.
An Bulan Terminal an sayo na sa pinakaaktibo na pasilidad san Gobierno l
Local na naghahatag kumbeniensya, komportable, malinig nan trangkilo na serbisyo sa ato mga pasaheros didi sa Bulan. Batog san abrihan an Terminal sa publiko bilang service facility, nakarekord na tabi kita sin poco mas o menos 389,524 na pasaheros na nagsakay o nagbaba. Nakadispatsa na an terminal management sin poco mas o menos 10,604 na biyahe sin bus paManila. Nan dati an income sa sangtaon P2,433,448.00 pesos, niyan tabi naghalangkaw na an collection sa kantidad na P2,889,493.00 hasta niyan na Nobyembre, nan puwede pa umabot sin hasta 3 milyones pesos.
San nakaagi na taon, an reklamo na narecibe san terminal management tungkol sa mga abuso sin porters nan mga traysikol drivers nasa 19, niyan na taon, bigla ini buminaba naging dowa na lang, nan ini na dowa na reklamo inaktibaran tolos san management. Ensigida nato pinatawan sin penalidad an mga paratraysikol na nang-abuso.
Puwera pa suon, an terminal ta naging dako na danon sa mga stranded passengers kun panahon sin bagyo nan an mga pasagheros na taga Masbate dire nakabalyo dagat. Nakarekord kita sin 389 na stranded passengers nan ini inarasikaso nato kun kaya ngane dako na pasalamat sini na mga tawo. San panahon man sin mga bagyo nagamit an terminal na evacuation center sin mga taga-fabrica,
An solamente na kaso sin snatching sa terminal naaksyonan tolos kay nadakop an snatcher na sayo palan na dayo, nan siya inturn-over sa Bulan PNP. An mga pasaheros man na may diperensya sa pag-iisip naaasikaso sa terminal management, nai-turn over sa mga autroridad pareho san MSWDO para mapaisi an mga pamilya nira.
Daghanun na mga gamit an naibalik ta sa nawaraan na tagsadire dahilan na an mga empleyado nato sa terminal maaasahan nan aktibo. Salamat tabi sa mayad na pagmanehar ni Mr. Ruel Gimao nan an kaniya mga staff sa Bulan Terminal.
RORO Operation:
San nakaagi na Mayo inbatugan na an operation san RORO didi sa Bulan nan Masbate Route. Ini na pag-abri san RORO naghatag oportunidad sa ato mga taga-Pier sa pagbuhay nira. Nakikoordinar kita sa PPA sa paagi ni Port Manager Gernale basi mapamutang nato an sistema san portering nan tricycle service doon sa Pier. Entero ini na bus na nagbibiyahe sa RORO may income na inbabayad sa municipio ta.
An mga isyu sin pakaraot san mga kalaban ko sa politika na maraot an epekto san Terminal sa Bulan napahimuwaan ta, nan napatunayan ta na sala palan sira.
MGA SERBISYO SAN MGA DEPARTAMENTO SAN MUNICIPIO:
Puwera san mga Frontline Services Department na naging kadanon sa pag-implementar san mga Programa san Administrasyon ko, gusto ko man banggiton an episyente nan epektibo na mga pagserbisyo sa komunidad san iba pa na mga opisina:
Local Civil Registrar: sa pamumuno ni Department Head Mrs. Irma Bellen Ong:
Ini na departamento padagos an outreach program na karasalan sa barangay nan mga legitimation projects. Episyente an serbisyo nira lalo na sa mga civil registration activities.
An Municipal Planning and Development Office:
Sa pangunguna ni Ka Raul Borras dahil sa manlaen-laen na paghimo sin mga datos nan statistics activities na ingagamit nato na reference sa mga programa local. Sira an nagtrabaho san Community-based Monitoring System; Technical assistance san sa Comprehensive Land Use Plan; Annual Investment Plan, Annual Development Plan, nan ARC Documentation para sa Agrarian Reform programs sa Bulan nan an updating san Municipal Socio-economic Profiles.
An Engineering Office:
Sa pamumuno ni Engr. Speedy Gonzales para sa mga Engineering nan Infrastructure Services.
An Assessor’s Office:
Sa pangunguna ni Oying Luzuriaga dahilan sa mayad na patakaran san Opisina basi mapakay-ad nato an Real Property tax-mappings nan mag-increase an real property tax payments para ma-dagdagan an Special Education Fund para sa mga escuelahan ta.
Si Accountant Rod Razo, Budget Officer Dennis Dino, nan Acting Treasurer Adelfa Gersalia, dahilan sa magayon na koordinasyon para sa fiscal management san municipio ta.
Kan GSO Head nan Market Administrator Carmencita Morata, Fishport Administrator Jose Zuniga nan Sabang Park Administrator Leny Tee-Magtangob dahil sa propesyunal, seryoso nan mayad na pag-asikaso nira san mga pasilidad san municipio ta.
Nan kan DILG Local Officer Rico Gaurino sa pambihira na koordinasyon san DILG sa ato gobierno local. Siya an nag-asiste sa ato sa manlaen-laen na program documentations kun kaya nakakuwa kita mga awards hale sa national government.
Retirees:
Banggiton ko man tabi didi, pasalamatan, nan hatagan rekognisyon an tolo na mga mahigos na empleyado na nagretire niyan na taon pakalihis sin halawig na panahon sin pagserbisyo: si Municipal Treasurer Sonia “Manay Soning” Revilla, si Amadeo Polo, si Roming Gloriane, an hepe san Motorpool, nan si Rogelio Grafilo san General Serices Office. Salamat tabi sa pambihira niyo na paglingkod sa bungto ta.
An LIGA ng mga Barangay:
Magayunon an urupodan san Opisina ko nan san Liga ng mga Barangay. Daghanun man an nangyari na programa sini na organisasyun san mga Kapitanes. Naging ungod an partisipasyon san mga barangay official nato sa pag-paunhan san kanira mga skills nan kinaadman sa pagmanehar san mga barangay nira. Sa solod sini na taon nakaatender sira nan nakakondukta sin mga manlaen-laen na trainings nan seminars, naging kapartner an Opisina ko, nan may mga ayuda pinansiyal pa kita kun minsan sa kanira.
1. Pebrero, Seminar Workshop on Real Property Tax Administration
2. Marso, Skills Training on Geological Hazards and Disaster Preparedness nan an Liga Provincial Convention;
3. Abril, Seminar Workshop on Solid Waste Management
4. Agosto, Training Seminar on Barangay Human Rights Program
5. September, Seminar on Barangay Planning and Budgeting
An mga Barangay Officials ta niyan mga propersyunal manager-leaders na, nan kadanun nato sira sa haros entero na aktibidades san municipio.
Niyan na taon, hatagan ta man saludar nan rekognisyon an 20 na mga barangay officials na binawian sin buhay habang nasa serbisyo san barangay. Daghanun sa kanira an mga Tanod, Lupon Officials nan an iba Kagawad nan Secretary. Indanunan man san Liga na makuwa san pamilya an insurance claims maski diyo lang ini na kantidad. Nagkakantidad ini sin 153,500.00 pesos
An Sangguniang Bayan:
An pinakadako na kapartner san Opisina ko basi maging matriunfo an mga programa san ako administrasyon. Pambihira an kolaborasyon , kooperasyon nan padamay-damay san Opisina san Mayor nan san Sangguniang Bayan sa pamumuno ni Vice-mayor Awel Goola. Naging magayunon man an trabaho san SB sa paagi ni Secretary Augustus Leo Asuncion nan an SB Staff. Sa katunayan tabi, sayo sa inhurandigan nan inasahan ko sin mayad na kadanun an SB. Niyan na taon, daghanun na importante na resolusyon nan mga ordinansa an inpasar san SB na nakadanon sa Executive programs. Nakapasar sira sin 72 na Municipal Council Resolutions nan siyam na Municipal Ordinances. Salamatunon tabi kan Vice Mayor Awel Gogola nan sa mga Kagawad nato na nakikooperar sa ako.
KONKLUSYON :
Daghanun pa kunta an gusto ko sabihon nan i-report sa iyo, alagad dire ko na ini kaya sayu-sayuon pa. Ini na mga inpaabot ko sa iyo mga mayor ini na programa na daghanun pa kunta an mga detalye. Pero naniwala kami na sa paagi san mga naisaysay ko, pakumbaba na naipaabot ko saiyo an mga nahimuan san municipio ta, sa pamumuno sini na saiyo lingkod.
Tinagan niyo ako oportunidad na maglider, magmanehar nan magserbi saiyo nan sa bungto ta. Nan ini inpanindugan ko nan san kaurupod ko sin husto. Dire kami nag-alang-alang, dire kami nagdulag o naglikay o nag-atras sa gahoy nan ngaran sin serbisyo publiko. An posisyon political an sayo sa pinakanoble na paagi basi makadara sin pagbabag-o sa komunidad, nan hinimo namo yuon, sa parte ko, sa solod sin haros onom na kataon.
Maabot na naman an eleksiyon, nan sa solod sin kun pira kabulan mapili na naman an taga-Bulan sin mga lideres na sa pagtubod nira karapatdapat na mao an mag-giya nan maggabay nan magrenda san gobierno sini na padaba ta na bungto. May mabutwa na naman na mga politico na dara an mga panuga sin pagbabag-o nan hihimuon nira an entero na klase sin tuga basi paniwalaan sira maski aram nira na dire nira ini kaya utubon, nan aram nira na dire ini kaya segun sa limitasyun sin paggogobierno. Dapat kita maging maikmat nan muklat sa mga bagay na ini.
Maabut na naman an eleksiyon nan segurado, mabutwa na naman an mga politico nan kandidato na wara na iba na hihimuon kundi an magpakaraot, maglibak, magtatsar, maghimo sin mga isyu na dire man tutuo, basi bation lang sira san mga kabungo ta. Kisyera ini na maabot na pirilian maging sayo na exercise in political maturity, na an mga ciudadano ta muklat sa mga isyus nan mga plataporma de gobierno nan dire dahil sa personalidad sin kandidato.
Namumundo ako na dahil nagdadangadang an eleksiyon, nagruruluwas na naman an mga pagpakaraot sa amo na dire man dapat. Himuon ta na maging malinig an saato mga lengguwahe sa tribuna, himuon ta na matured an pagtratar ta san mga issues nan mga plano para sa komunidad ta. Himuon ta ini na political contest para sa kaayadan san bungto ta dire kay sa ikararaot sin kun sino na tawo. Sa parte nato na mga nag-aaspirar sin poder sa komunidad ta, ituon ta an level san politika sa Bulan. Kame na nasa Administrasyon naniwala sa kakayahan nato na mga taga-Bulan sa sayo na pambihira, sagrado, tunay, matoninong , progresibo na ehersisyo sa eleksiyon.
An pagserbisyo sa komunidad dire masusukol sa kahalaba o kahalawig na sin panahon sa puwesto o sa posisyon, kundi sa kalidad, sa klase sin pagserbi. Sa irarom san amo administrasyon mas naging istable nan masarig an saato bungto, nan mas naasahan niyo an saamo pag-asikaso nan mas nahurandigan niyo an saamo liderato. An pagbabag-o na kaipuhan san bungto ta inhinguha san amo administrasyon na madara sa ato komunidad. Nan padagos kami na nagsusumpa saiyo na ipapadagos ta an pagbabag-o na binatugan nato entero. Lalo ta pasarigon an Gobierno Lokal, lalo ta pakay-adon an Serbisyo Publiko.
Kisyera ini na maabot na Bag-ong taon maging puno sin katoninongan nan paglaom sa kada sayo. Mahiringuha kirita entero na maabot ta an inpapangaturugan ta na bisyon para sa bungto. Salamat sa pambihira niyo na kooperasyon sa ako administrasyon, salamat sa pasensiyoso niyo na pag-bati sini na report , salamat sa pagrecibe niyo sa mo. Dire kami mapabaya para sa kaayadan san padaba ta na Bulan. Nan ultimo, salamat tabi sa Mahal na Dios na dire Niya kita inpabayaan niyan na taon, sa pagbantay nan paggiya Niya sa ato, hasta sa masurunod pa na mga taon.
Ini gihapon an saiyo mayor nan ina san bungto, Mayor Helen C. De Castro. Dios an mabalos sa iyo kaayadan tabi. /
————————–end————————————–
( In his visit to Purok 7-B in Bulan Airport with this reporter, LOLO Bobby told the people, who turned the 10-lane runaway of the airport into palay drying platform, that with the grace of God if he were elected Sorsogon governor, he foresees the airport to be his flag-ship project that could generate hundreds, if not thousands, of jobs.)
https://www.facebook.com/groups/216368558400241); education reforms, including retraining of teachers, increasing their salaries, lowering teacher-student ratio, school-provided meals to elementary students and acquisition of modern equipment (
www.nupsph.com); solving the growing squatter problem; massive tourism development program; launching of a law-and-order campaign with a “reinvented” Sorsogon Provincial Sheriff’s Office and fielding of one law-enforcement officer (LEO) with training of five employees that will compose a security force of 5,000 to safeguard millions of domestic and foreign tourists.
“Dios marhay na hapun tabi sa iyo entero.
and resistance to wind. Leaves are compound and alternate with odd-pinnate leaflets. Flowers are borne on cymose inflorescence at the leaf axils of young shoots. Pollination is by insects. Flowering of pili is frequent and fruits ripen through a prolonged period of time. The ovary contains three locules, each with two ovules, most of the time only one ovule develops. Fruit is a drupe, 4 to 7 cm long, 2.3 to 3.8 cm in diameter, and weight 15.7 to 45.7 g. The skin (exocarp) is smooth, thin, shiny, and turns purplish black as the fruit ripens: the pulp (mesocarp) is fibrous, fleshy, and greenish yellow in color, and the hard shell (endocarp) within protects a normally dicotyledonous embryo. The basal end of the shell (endocarp) is pointed and the apical end is more or less blunt; between the seed and the hard shell (endocarp) is a thin, brownish, fibrous seed coat developed from the inner layer of the endocarp. This thin coat usually adheres tightly to the shell and/or the seed. Much of the kernel weight is made up of the cotyledons, which are about 4.1 to 16.6% of the whole fruit; it is composed of approximately 8% carbohydrate, 11.5 to 13.9% protein, and 70% fat. Kernels from some trees may be bitter, fibrous or have a turpentine odor.
Bulan Observer 
Bulan Observer 