Mayor’s 2007 Report to the People of Bulan

Office of the Mayor, Bulan Sorsogon
July 29, 2008 at 8:30 am · Edit

Note to readers:

Published hereunder is the Mayor’s 2007 Report to the People of Bulan. To follow after this will be the Mayor’s First Semestral Report, January to June, 2008. Thank You

______________________________________________________________________

Republic of the Philippines
MUNICIPALITY OF BULAN
SORSOGON

OFFICE OF THE MAYOR
______________________________________________________________________

Second Term’s First Year-end Report to the People of Bulan
(June to December 2007)

REPORT TO THE PEOPLE 2007
By: Mayor Helen C. De Castro

Sa Pinapadaba Ko na mga Kabungto:

INTRODUCTION:

Dios marhay na adlao tabi sa iyo entero.
Ini tabi an saiyo lingkod Mayor Helen “Baby” De Castro, na niyan mahatod saiyo, sa paagi sini na broadcast, san ako 2007 Report to the People of Bulan , o an Report tungkol sa mga nahimo san saato municipio, sa paagi san ako Administrasyon sa primerong onom ka bulan, batog na Hulyo hasta niyan na Disyembre, sini na ikaduwa ko na turno bilang Mayor san bongto.

PAGPASALAMAT AN UNA:
Bag-o ko tabi tukaron an manungod sa mga nahimuan san municipio, sa paagi san ako administrasyon, unahon ko permi siempre an pagpahayag sin maliputok nan sincero na pagpasalamat sa kada Bulanenyo, lalo na tabi yadto na mga nagboto nan nagsuporta sa amo, na mao gihapon an pilion
niyo na mga opisyales san bungto ta, na mao gihapon an hatagan niyo tiwala nan kumpiansa sa pagrenda san ato gobierno lokal, nan maging ilaw, harigi nan ulo san ato komunidad. An Administrasyon san De Castro magbatog pa kan Guiming hasta niyan sa ako nagbibilang na tabi sin Dose Anyos. Nan kun nano kay intiwalaan niyo kami sin irog sini kahalaba na na panahon, kamo na po an makasabi nan makatestigo sa paagi san iyo mandato kada eleksiyon. Naging pilosopiya politikal namo na dapat, sa paglipas san panahon, lalo kami makadara sin pagbabag-o, pag-unhan nan kaayadan; nan maging kasangkapan niyo kami sa pagbilog san padaba ta na bungto. Ini na kumpiansa sayo na regalo na dapat ko hirutan nan atamanon, pagtiwala na dapat ko ibalik sa paagi sin honesto, tutuo, episyente nan de kalidad nan pantay-pantay na pagserbisyo publiko. Kaipuhan didi , sa trabaho na ini, an hararom na responsibilidad, desisyon, dedikasyon nan debosyon.

PUBLIC OFFICE IS A PUBLIC TRUST:
“ Public Office is a Public Trust”. Sayo baga tabi ini na padomdom sa entero na mga Opisyal san Gobierno, na an poder, autoridad nan capacidad na inhatag sa kaniya sayo na de-kumpiansa na trabaho. Permi ko tabi in-iisip na sa pagiging Mayor ko, nasa kamot nan liderato ko an kaayadan o pagroro san bungto ta, nan sa paagi san amo Administrasyon, makabalangkas kami sin mga plano, programa nan mga proyekto na para sa kaayadan san kadaghanan na mga ciudadano. Importante man na makuwa mi lugod tabi an kooperasyon, partisipasyon nan pagdanon san mga miembros san Komunidad Bulanenyo.
Ini na paghatod ko sa iyo sin Report saro na paagi basi maaraman tabi niyo kun nano na an mga inhimo namo, segun sa tiwala niyo sa amo. Parte ini san pangako mi na accountability nan transparency, na dire kamo nai-ignorar san mga programa san Gobierno Lokal.
Nagbatog an saako ikaduwa na turno san Hulyo Uno, 2007, nan sa sulod tabi sini na onom kabulan, daghanon na na mga programa nan mga proyekto an kaipuhan maaraman niyo.

AN HELEN PROGRAM:
An HELEN Program permi mao an giya nan harigi san manlaen-laen na aktibidades san Gobierno Lokal ta. In-iimplementar mi ini kay mao an mga pinakamayor na mga programa sa paghatod sin serbisyo sosyal, pang-ekonomiya nan pangkomunidad na mga aktibidades. Aram ta entero na an ananuman na pagbabag-o permi mabase sa mga Programa sa Health o Salud, Edukasyon, Livelihood o Pagbuhay nan Aspeto pangEkonomiya, Environment o Kapalibutan nan Nutrisyon and Food Production. An mga Auxilliary Services pareho san Peace and Order, Disaster Management , Infrastructure nan iba pa na Development Programs puro karabit kabit sa programa nato na HELEN.

HEALTH O SALUD:
Unahon ta mun-a tabi an sa Salud o Health.
An Rural Health Unit o RHU mao an agencia lokal na nag-aasikaso san programa sa Salud segun man sa mga naiplano san ato Administrasyon. Didi nakasalalay an mga aktibidades nato basi makadanon kita sa serbisyo medikal san ato katawohan sa Bulan, lalo na yadto na mga pobre na mga ciudadano.
Batog tabi na Hulyo hasta Nobyembre, an RHU nakapagserbi sin manlaen-laen na pasyente san bilog na Bulan.
Huyaa an mga programa pangsalud para sa mga kabatan-an: Sa Expanded Program On Immunization , lalo na sa mga baby, na edad wara pa sangtaon. An nakarecibe sin mga pagbakuna sa BCG, DPT1, DPT2, DPT3, OPV1, OPV2, OPV3 bale 941 na mga kabatan-an; An nakarecibe sin Vitamin A nan anti measles, 981 na mga bata; an nabakunahan kontra Hepatitis sa paagi sin Bakuna na Hepa 1, Hepa 2, Hepa 3, bale 959 na kabatan-an. May-on kita sin suma tutual na Fully-immunized Children na an edad 9 hasta 11 meses bale 936 na kabatan-an.
Sa Knock-out Tigdas nan Vitamin A Supplementation na hatag san DOH, pero an Gobierno Lokal an nag-implementar, sa danon san mga BHWs nato, 9,154 na mga kabatan-an edad 9 hasta 48 months an nahatagan sin Anti-Tigdas na bakuna. 14,945 na mga kabatan-an naman sa bilog na Bulan an nakarecibe sin Vitamin A Supplementation basi maibitaran an mga hapdos sa mata. Ini hinimo san Oktubre 15 hasta na Nobyembre 15.
Para naman sa mga Pregnant o Lactating Mothers, sa mga Borod, may-on kita sin regular na mga programa para sa kanira. Nakaserbi an municipio ta sin 1,002 na borod batog na Hulyo hasta Nobyembre. Nakahatag man kita sa kanira sin mga bakuna na TT2, Iron tablets nan Vitamin A. 860 na borod an pinaanak san ato mga municipal midwives. Sa Clinic mismo san RHU sa Obrero, nakapaanak kita sin 33 na borod. Kun dire pa tabi niyo aram, may-on na kita sin delivery room doon mismo sa RHU-Obrero. Apuwera pa soon, padagos an pagmonitor san ato mga health workers sa sector sin mga borod nan mga bata. Labi an ako pagreparo na maatenderan talaga an grupo na ini kay basi trangkilo an kanira pag-anak.
Sa mga mahapdos sin TB o Tuberculosis, nakaserbi kita sin 245 na pasyente sa paagi sin bulong nan eksamin.
Sa pagkondukta sin mga laboratory examination, nakaserbi kita sa 1,200 na tawo na nagpalaboratorio san kanira mga dugo, ihi nan sa fecalysis.
Sa Family Planning activities naman, nakaserbi kita sin 5,054 na mga tawo sa manlaen laen na pagpili sin Family Planning methods , artificial man o natural. Kaupod na tabi didi an mga paseminar, konsultasyon nan paghatag sin mga gamit sa family planning. Importante pan-o na may pakamangno an mga ciudadano ta sa tama na pagpamilya. 
May-on man kita sin 12 na inasikaso na pasyente sa kaso na Rabies.
Sa lado san malnutrition, 130 na mga bata an naibalik an lawas o rehabilitated dahil sa supplemental feeding program san RHU sa paagi sin mga BHWs. Manungod naman sa dental services o pag asikaso sin ngipon, an dentista nato sa RHU nakaserbisyo sa 409 na tawo, kaupod na an mga bata.
Puwera pa tabi sini na mga espesyal na programa, batog san Hulyo hasta Nobyembre, nakahatag kita danon sa paagi sin bulong nan mga konsultasyon sa manlaen-laen na Health Centers nan Health Stations para sa 4,213 na mga taga-Bulan.
Sa solod man po sini na lima kabulan, padagos an mga paseminar nan mga pa-training sa mga Barangay Health Workers nato nan sa mga Accredited na Partera. Parte ini san pag-upgrade nato sa kakayahan nira na lalo mapakayad an kinaadman sa primary health care, kay kaipuhan sira san mga barangay ta sa solod sin 24 oras.
Basi man lalo maging episyente an serbisyo medical san RHU, nag-order ako na dagdagan an ato doktor sa Center, kay dire kaya ni Dr. Payoyo an solosolo lang siya. Siya tabi si Dr. Kates Rebustillo.
An saato man ambulancia wara pahuway sa pagdanon sa mga emergencia na indadara sa mga daragko na hospital. May-on na kita doon sin permanente na drayber na mao an makaserbisyo sa ato kun available an ambulancia.
Dako dako an problema nato sa Pawa Hospital kay kulang sin doktor. Awat na ini na agrangay nato. Dahilan na dati solo solo lang an doktor ta, kinakapos kita sin serbisyo. An Pawa Hospital tabi dire man yuon sakop san municipio kundi an Gobernador an nakasakop soon. Apesar na kulang gamit, kulang pa dati doctor. Kaya, akoon ta, daghanon an kakulangan sa pagserbisyo. Inisip ko na dapat danonan ta an Pawa Hospital kay kadaghanan doon san pasyente taga-Bulan. An hinimo ko tabi, naghuron ako sa Probinsiya sin tolo na doctor na makaayuda sa Pawa doktor nato na si Dra. Tita Fe Palad. Pag sabado, napahuway man siya kaya may-on sin mga doktor na nakasalida, pareho nira Dr. James Apin, Dr. San Jose, nan Dr. Laguda. Ini na mga doktor haros boluntad na an serbisyo saato, pero naghinguha tabi kita sa municipio na hatagan ta man diyo na honorarium dahil sa serbisyo nira sa ato hospital. Kaya maski puro pan-o baga tabi, dire na ninggayod kita nawawaraan sin doktor maski sabado o domingo.
Gusto ko man i-report sa iyo na an opisina ko nakadanon na sin 364 katawo na nagrani dahil sa pangangaipo sin bulong o medicines assistance, An bulong na naidanon ta sa kanira nagkakantidad sin 50,876.00 pesos.

EDUKASYON:
An ikaduwa na angkla san HELEN Program mao tabi an programa sa Edukasyon. Aram nato an kahalagahan sini na serbisyo sosyal para sa ato komunidad.
Sayo sa pinakadako na ayuda na inhihimo nato, lalo na sa mga pobre pero karapatdapat na mga estudyante mao na mga inhahatag nato na educational assistance o pang-ayuda pinansyal sa kanira pag-escuela. Siempre, bag-o ini inhahatag naagi mun-a sa sayo na evalwasyon o assessment tungkol sa estudyante na nag-aayo sin danon sa municipio. Inrereparo ta man siempre didi an mga grades o marka san nag-aayo danon.
Batog tabi san Agosto hasta niyan na Disyembre, nakadanon na an municipio sin 74 na escuela na nag-ayo educational assistance na nagkakantidad sin 91,046 pesos. Pero kun isabay nato an batog pa san Enero hasta Hulyo, nakadanon pa kita sin 61 na estudyante sa kantidad na 94,542 pesos. An suma total sini entero tabi bale 137 na estudyante, nan an kantidad sin naidanon sa kanira bale 187,870 pesos.
Ini na mga estudyante nag-eerescuela sa Sosrsogon State College, AG Villaroya, RGCC, SLI-KRAMS, Solis Institute of Technology, nan may-on man sin hale sa AMA Computer College, Veritas College, Inmaculate Conception College of Albay nan Bicol University. May-on man kita sin napolo (10) na regular scholars na permi ta insususteniran an pag-escuela.
San Octobre nan Nobyembre, 20 na Computer Students hale sa SSC IMIT an nahatagan sin P5,000.00 Scholarship Assistance hale sa PGMA-TESDA Ladderized Education Program. Yadto na kantidad mao an naging pangbayad nira sa pag-escuela niyan na Second Semester. Maski diyo napakinabangan yadto san mga napili ta na mga escuela.
San nakaagi na Summer, in implementar ta gihapon an Republic Act 7323 o an Special Program for the Employment of Students o SPES. INi sa pakikoordinar nato sa DOLE o Department of Labor and Employment. 90 na college students an pinili nan hinatagan ta pribiliheyo na makatrabaho sa municipio nan an suweldo nira ginamit sa pag-escuela nira sini na taun. Ini man na mga service crew san Jollibee kadaghanan sa kanira mga escuela na hinatagan ta rekomendasyon sa Jollibee nan pakatapos sin pambihira na training nagkapirili an 52 sa kanira. Mao na yuon niyan na naiimod nato na service crew san Jollibee. Seguro, saday lang ini na bagay para sa iba, pero sa mga nabiyayaan sini na recruitment nan referral program dako na pakinabangan ini sa tawo na nabiyayaan.
Sa lado san mga Barangay High Schools nato. Padagos an ato pag-ayuda sa mga escuelahan na ini sa paagi sin paghatag maski diyo na honorarium sa kantidad na P1,000 pesos para sa 11 na volunteer teachers na nagtuturukdo sa Beguin, San Juan Bag-o, Cadandanan, Otavi, JP Laurel nan Gate. Ini na mga volunteer teachers mao an nakasugpon sin dako na serbisyo sa mga barangay ta lalo na sa mga escuelahan na kulang an teachers.
Kun matatandaan baga tabi nato entero, yaa na mga barangay high schools naitindog sa kagahuman san mga magurang, mga maestro nan lalo na sa danon nan suporta sadto san panahon ni Mayor Guiming. Para sa ako, inpapadagos ko lang an legasiya ni Ex-Mayor Guiming sa lado san edukasyon. Kundire naging matibay nan pusuanon yadto na nakaagi na administrasyon, daghan po seguro an mga naging kakulangan sa ato mga barangay. Pero dahil pinadaba namo an mga barangay, sa lado san edukasyon legasiya ini na dire basta basta mararangka san panahon. Daghanon na man na mga dati volunteer teachers sini na mga escuelahan an sa niyan nakapermanente na sa pagtukdo dahil sa kanira trabaho sa mga barangay high schools.
Daghanon pa na mga aktibidades an inhihimo nato sa municipio para sa mga escuelahan pareho san mga sa scouting, sa mga sports festivals nira nan sa ananuman na mga okasyon na puwede makasuporta lalo na an ako opisina. Nagsuporta man kita sa mga paglakaw sin mga escuelahan kun may-on sira sin mga contests sa iba na lugar.
Sini na nakaagi na Disyembre 14, incelebrar nato an Bulan Teachers’ Day, sayo na okasyon sa paghatag ta rekognisyon nan pagsaludar sa mga paratukdo sa elementarya, high school nan college. An saako tabi administrasyon an nagbatog sini na klase sin aktibidad. Ini na an ikatolo na taun soon na Teachers’ Day. Inisip ko na dapat talaga hatagan ta pagkilala ini na mga silensyo na bayani san ato komunidad. Sa paagi sin panguna san municipio, lalo na san ako opisina, naging makolor nan triunfo an selebrasyon niyan na taon. Sinuportahan ta moral nan materyal an pangangaipo para sa Teachers’ Day. Nakapili man kita sin mga Outstanding Teachers niyan na taun. Nan inpapasalamatan ta man tabi an entero na participating teachers nan schools.

LIVELIHOOD O PAGBUHAY:
Huyaa naman tabi an programa sa Pagbuhay o Livelihood. An Municipal Agriculture Office, an Public Employment Service Office o PESO nan an Engineering Motorpool Group an mga opisina nato na mao an nasa prentera sa programa sa Livelihood o Pagbuhay.
Segun sa pilosopiya political san ako administrasyon, an Gobierno Lokal mahimo sin paagi na makapanguna sa mga aktibidades pangkabuhayan pero nasa tawo na na nagbenepisyo an paghigos kun pan-o niya palakawon an hale sa Gobierno. An Gobierno Lokal sayo na kasangkapan san tawo basi makapagpaunhan sin pagbuhay.
Yaadi man tabi an mga naging aktibidades san Municipio sa paagi san Municipal Agriculture Office.
Hulyo 11 – Nakadistribuer an Municipio sin 328 na sako na gahi sin mais para sa 606 na paraoma hale sa ma 50 na barangay. Ini hale sa PCA o Philippine Coconut Authority;
Hulyo 25 – 1008 na paraoma hale sa 20 na barangay an nakarecibe sin 1,008 sako sin gahi na paray nan mga fertilizers basi maibalik sa dati an mga kapasakyan nato na naapektuhan san Typhoon Milenyo. Ini sa danon san Accion Al Hambre;
San Hulyo pa man, 90 na paraoma an nakarecibe sin Bio-N Seed Innoculant, nan 6 n paraoma an recipiente san Tipid Abono Techno-Demo sa Barnagay N. Roque.
San Agosto 2 , 85 na paraoma hale sa 30 na barangay an nakarecibe libre sin 3,000 na tagbong;
September 5,6,7 – Sayo na Participatory Rural Assessment , kaupod si Peace Corps Volunteer Shawn Dolan , an hinimo sa mga barangay san JP Laurel, Sn Vicente, Dolos, Bical, Calpi, Cadandanan, Aguinaldo nan Quezon.
September 12 – Nagbutang kita sin mga Bangus Fingerlings sa San Rafael para sa kanira semi-intensive Bangus Culture.. Nakikoordinar kita sini sa BFAR;
San September gihapon, 75 na sako sin gahi an hinatag ta para sa mga paraoma.
September 25 – Inlunsar nato an Farmer Field School sa Gate kun haen makinabang an 40 na paraoma.
October 8 – Sa Brgy Butag inentrega nato sa mga recipiente an Net for Aquasilvivicutlure. Ini para sa mga paraisda,
October 10 – 30,000 na tilapia fingerlings an indistribuer nato sa 27 na mga fishpond owners, nan may binuhian man kita na mga piyak sa lima na dam san Bulan;
San October 26, Inlansar nato an Farmers Information and Technology Service Center. Didi makarani an mga paraoma kun gusto nira makakuwa sin mga bag-o na kaaraman na teknolohiya sa pag-oma, apuwera pa sin mga asistencia teknikal sa agricultura.
Niyan man na Oktubre nan Nobyembre, nagpakondukta kita sin mga demonstration nan training sa Urban Agriculture, Pili Grafting, Low-cost Food Preparation, Compost Activators nan iba pa.
Dire ta man inpabayaan an pagmonitor san Bird Flu basi dire madestroso an mga manukan nan poultry nato sa Bulan;
Sini man na bulan , nakadistribuer kita sa municipio sin 401 na gahi para sa ma 200 na paraoma . Ini hale kan GMA nan Congressman Sonny Escudero;
San December 12, sa paagi sin Accion Al Hambre, nakahatag sin 1 unit na Power Tiller sa Gate Irrigators Association na mapapakinabangan sin 27 na paraoma.
May mga aktibidades pa an Agriculture Office pareho san paghatag mga pisog san maritatas para sa Gulayan sa Kada Balay, mga meetings sa Agricultural and Fishery Council, pagmonitor sin hapdos na nakaraot sa agrikultura sa Bulan, p;aghatag mga itaranom na mga puno; nan an pagbantay sa kadagatan ta. May nagkapera na man na mga pawikan an ato naisalbar nan naibalik ta sa kadagatan. Nakadistribuer man kita 36 na manlaenlaen na klase sin hayop para sa animal dispersal.
An Public Employment Service Office o PESO naman an opisina na nag-aasikaso sa mga pagkolokar sin trabaho para sa mga naghahanap trabaho lalo na kun may-on sin naabot didi sa Bulan na mga employment agencies.
Nagkaigua sin recruitment nan referral programs kita didi sa Bulan sa paagi san PESO. Nagkanhi an ALCARE Manpower nan AU Management Services na puro accredited san POEA. Dahilan sini nakapadara kita sin 15 na aplikante , 1 na nurse, 2 na DH nan 12 na Factory workers sa Taiwan. In-aanunsiyo man san municipio kun may naabot sa Bulan na mga lehitimo na recruitment agencies kay nadanon an Gobierno Lokal ta sa mga referrals nan recommendations kaupod na an pag-asiste teknikal sa mga aplikante. Yadto na mga Service Crew san Jollibee kaupod sa mga in process san PESO office nato.
Sayo baga tabi sa in-oorgulyo na programa san De Castro Administration mao ini na Heavy Equipment nan Roadbuilding Program, na aram ta man konektado permi sa pagbuhay, agrikultura nan pangisda sa barangay. Kun mayad an ato mga tinampo, mantenido nan masayon an pagbiyahe, dako ini na danon sa pagbuhay san tawo kay nagiging madali nan facil an transportasyon nan komunikasyon. Kaya dire ta inlilimutan na ini na programa alalay sa pagbuhay san mga taga-barangay.

Ireport ko tabi an mga natrabaho san ato Heavy Equipment sa mga barangay. Nailista ko an mga patrabaho batog pa san Enero niyan na taon hasta Nobyembre. Naging problema nato an maraot na mga panahon na mao an nakaulang nan nakaatraso sa ato. Pero, sa parte san Opisina ko, permi na lang kita nahinguha na an mga kakulangan mapunuan na lang sa pag agi san panahon.
Huyaa tabi an mga nahimo na road repairs o kaya mga back-filling activities: San Ramon to Butag, repair and backfilling of baras; Road Repair sa San Ramon Ubo; Sitio Inlobloban , Padre Diaz road repair; Calomagon to San Jose road repair; San Jose Crossing to Brgy Recto road repair; Polot to Jamorawon road repair; Sitio Polot Road Back filling and improvement; Pawa to Lahong road backfilling and improvement; Lahong barangay site backfilling; Fabrica to Otavi Road improvement; Fabrica to San Rafael road repair; Namo to R. Gerona road repair; Somagongsong to Calomagon road backfilling and repair; Calomagon to Dumpsite, backfilling and repair; Calomagon to Inararan, road repair and backfilling; Sta. Remedios nan Bonifacio, backfilling and road repair.
Naka-schedule man tabi sa heavy equipment ta an repair nan rehabilitasyon san mga tinampo sa Roxas to Dolos, Sabang to Bical; Inararan to Nasuje, Montecal , Abad Santos to San Juan Daan, Beguin to Jamora-awon. An maraot lang na panahon nan kauuran an nakaulang sa ato. Pag nag-init nan dianis na an panahon, ipapasige na tabi nato an mga trabaho san ekipahes, basi mapasayon an pagbuhay nan transportasyon sa mga nasabi na lugar.

ENVIRONMENT O KAPALIBUTAN:
I-report ko na man tabi niyan an sa Programa nato sa Environment o Kapalibutan.
Una, gusto ko gihapon pasalamatan an entero na taga-Bulan , nan sa iyo ko ialay an pagkagana nato san Saringgaya Award san nakaagi na taon. Siempre dire man ini mangyayari kun dire dahil sa iyo. An Regional Saringgaya Award mao an inhahatag sa sayo na bungto na dianis an programa sa pag-ataman sa Kapalibutan. Entero tabi kita responsable nan may kargo sa pag preserbar san ato kapalibutan. Ini an buhay nato na mga tawo. Kaya ngani, pokus san atensiyon ko an maenganyar entero, lalo na sa sektor san kabatan-an na magkaigua kirita sin pagkamangno manungod sa bagay na ini. Sa bilog na kinab-an, haros an entero na nasyones niyan nagkakadali na maibitaran ini na insasabi na Global warming. Didi sa Sorsogon, sayo na siguro an municipio nato na labi-labi an pag aktibar para sa Environment Awareness.
Sa niyan, nag-krear na kita sin separado na Municipal Environment Office na mao an nag-iimplementar san entero na programa sa kapalibutan segun sa palisiya san ako administrasyon.
Huyaa an mga naging aktibidades nato sa Environment Program. San Hulyo, in-reorganisar nato an Solid Waste Mangement –Technical Working Group basi maregulate nato sin husto an mga plano para sa environment programs. Sa grupo na ini in-endorso ko na an pagplano nan pag-implementar san mga environment activities.
Sa danon san Environmeent Office, nag-tree planting activity an Sigma Lambda Phi Fraternity didto sa Calomagon Ecopark. Nagkondukta man kita sin sayo na Environment Forum para sa Bulan North District Teachers and Pupils. Nagkaigua sin mga contest pangkapalibutan.. Nagkondukta man sin Demo on Carbonized Rice Hull making sa Eco park.
San Septyembre, Inotro gihapon nato an sayo na Environm,ent Forum sa Obrero Elementary School nan an Bulan National High School YES Group; nagkondukta man kita sin Orientation on Global Warming sa Immaculate Conception Learning Center; nan Demo on Vermi Composting sa Ecopark;

An pinakadako na aktibidad sa taon na ini inhimo ta san Oktubre 5-6, durante san ato ikaopat na Fiesta sa Kabubudlan didto sa Calomagon Ecopark. Inatenderan ini sin rinibo na mga estudyante, barangay oficials, mga grupo sibiko, NGOs, youth organizations, nan media. Durante san Fiesta sa Kabubudlan, nagkaigua kita sin mga treeplanting activities, Environment Forum, Orientation on Global Warming, Demo/Trainings sa manlaen-laen na waste recycling and re-use; nagkaigua man sin misa nan padisco sa mga participants san sira didto mag-camp out. Nan kaupod na aktibidad an BandFest o Musikalikasan didi sa Freedom Park sa Poblacion. Mismo an saato Gobernadora Sally Lee , nan mga bisita hale sa DILG nan PNOC, nag-kaorogma sa hinimo ta na dati dumpsite niyan sayo na na ecopark na puwede pasyaran.
Ini na tabi an ikaopat na selebrasyon san Fiesta sa Kabubudlan. In-maw-ot ko talaga na maging institutionalized na ini na activity sa paagi sin sayo ordinansa san ato Sangguniang Bayan.
Maw-ot ko na dire lang sa Ecopark magkaigua sin Fiesta sa Kabubudlan kundi sa entero na parte san Bulan, kun umabot youn na panahon. Dapat na magka-interes an entero na Bulanenyo sa pag-ataman san kapalibutan. Himuon ta tabi na tradisyon sa Bulan ini na Fiesta sa Kabubudlan.
Niyan na nakaagi na Nobyembre, nan sa Bulan san Disyembre, an mga Boy nan Girl Scouts san Bulan North nan an JP Laurel Elementary School naman an nag-etender sa ato Environment Forum. May Green Philippines Activity nan tree planting activity man an mga taga-Bulan National High School nan an Tau Gamma Fraternity.

NUTRITION AND FOOD:
An ikalima na angkla san HELEN Program mao tabi an programa sa Nutrition and Food.
Ini tabi na programa kabit na sa actibidades nato sa Municipal Agriculture Office sa dahilan na tungkol sa nutrisyon nan pagkaon an ato in-aatenderan.
An MSWDO mao tabi an opisina na nag-aatender san manungod sa Nutrition Program san municipio sa paagi san Municipal Nutrition Council.
San nakaagi na Hulyo, inkondukta nato an sayo na Nutrition Awareness sa mga kabatan-an nan mga magurang durante san selebrasyon san Nutrition month na taun-taon ta inseselebrar.
Sa niyan tabi, aktibo an ato mga Day Care Centers, nan ini inpapadalagan san mga Day Care Workers nato sa kada barangay. Kaupod sa mga pagtukdo didi tabi an pagpadomdom sa mga magurang manungod sa obligasyon nira sa pagkaon san mga kabatan-an ta. An municipio nag-susupervisar niyan sa 1,429 na mga pobre na pre -schoolers, 67 volunteer day care workers sa 57 na day care centers san Bulan.

AN MUNICIPAL SOCIAL WELFARE AND DEVELOPMENT OFFICE:
Maw-ot ko man tukaron didi an iba pa na programa san MSWDO puwera pa san manungod sa Day Care Service.
An MSWDO mao an responsible sa mga programa serbisyo sosyal san municipio. Lima na grupo an inseserbisyuhan sini: An mga Kabatan-an, mga kababayehan, mga may kapansanan, mga kawaraon nan an mga biktima sin kalamidad.
Sa sulod tabi sini na onom kabulan, daghanon na aktibidades an nahimo na san MSWDO kaupod na doon an Parent Efectiveness Service basi madanonan an mga magurang sa tama na parenting o pagpamilya lalo na an mga bataonon pa na mga inasawhan.
Sa sektor san Out-of –School Youths, 143 na mga out-of-school youths hale sa 5 na barangay an napairarom sa Unlad Kabataan Program san DSWD para madanonan sira sin mga self-enhancement activities, pangkabuhayan activities, sulong-dunong education program nan mga leadership trainings and skills.
Sa sector naman san kababayehan o Women Welfare Program, an MSWDO an nagpasilitar sa pa-organisar sin sayo na self-help group sin mga kababayehan na an ngaran KALIPI. May-on na kita naorganisar na 36 na barangays. Sa danon man san MSWDO, lima na na mga KALIPI organizations nakakuwa na sin asistencia pangkabuhayan hale sa DSWD sa kantidad na 475,000 pesos.
Sa mga may kapansanan, naka-asiste man an MSWDO sa mga pa-training pareho sin food preservation nan iba pa na makukuwaan sin pagbuhay. Pito na na miembro sini na grupo an inalalayan san MSWDO sini na nakaagi na mga bulan.
An MSWDO man an nakaprentera sa pag-asikaso nan paggabay sa mga biktima sin pang-abuso sa kabataan nan mga kababayehan . Nakadanon sira sa pagproseso sin 25 na kaso sin pagmaltrato sa babaye na asawa, 1 na kaso sin rape nan 5 na kaso sin economic abuse. Kaupod didi sa mga asistencia an mga referral sa mga abogado, asistencia medikal, nan pinansyal.
An MSWDO man sini na nakaagi na lima kabulan naghatag gabay nan ayuda sa mga nagkakasala na menor de edad. Nag-alalay ini na opisina sa 21 na kaso sin mga menor de edad. Puwera pa soon, 14 na kabatan-an na biktima sin pang-abuso sexual nan pisikal an inatenderan nan in-aatenderan sini na opisina. 2 sini na kaso an nasa husgado na sa niyan. May sayo man na kaso sin rape an nasentensiyahan na.
Ini na Opisina man an nag-aratender, kaupod an ako opisina nan an RHU, PNP, nan iba pa durante sadto na Bagyong Mina. Sira an nagmanehar san Relief Operations Center san municipio basi madanonan an mga nag-evacuate nan mga stranded na pasaheros. 77 na pamilya o 313 katawo nan evacues nan 16 na stranded na pasahero an dinanonan san municipio ta sa paagi san MSWDO. Ini nangyari san Nobyembre 23.
Gusto ko ngay-an tabi ipaisi na an Opisina ko, Opisina san Mayor, nakahatag danon para sa 1,428 katawo na nagkakantidad sin 1,335,406 pesos. Mga pobre ini na mga tawo na nangaipo sin danon pinansiyal. Nakahatag man kita sin 264,662 pesos para sa solicitation sin 128 na mga grupo nan indibidwal.

AN MUNICIPAL DISASTER MANAGEMENT PROGRAM SAN GOBIERNO LOKAL:
Tokaron ko tabi niyan an Municipal Disaster Management Program san municipio.
Sa Report ko na ini, importante na maaraman tabi niyo an manungod sa Municipal Disaster Management Program nato. Mao ini an sayo na programa na maski ngani bihira mangyari kay dire ta man in-aayo, pero dapat permi kita nakaandam sa panahon sin mga peligro nan kalamidad.
An Disaster Management Program dapat nasa lugar na permi bilang pag-antisipar nato sa mga dire dianis na panahon o kamutangan didi sa komunidad ta.
Napatunayan ta gihapon an kakayahan san municipio sa pag responde sa panahon na kaipuhan an municipio san nag-amba ini na insabi na superbagyo na si Mina san Nobyembre 23 hasta 25.
Dire kita nagpabaya. San maaraman ko na may nagdadangadang na makusog na bagyo na posible tamaan an Bikol, Nobyembre 19 pa lang nagpasurat na ako sa entero na miembros san Municipal Disaster Coordinating Council na mag-andam sa posible mangyari.
Nobyembre 21, bag-o pa magpagahoy an Provincial Disaster Coordinating Council, nagpamiting na tabi ako, sa paagi ni Vice Mayor Awel Gogola nan inaktibar na nato ensigida an MDCC nan an mga BDCC. Maogma ako na pinartisiparan ini san mayoriya san Sangguniang Bayan, mga Department Heads, an PNP nan mga organisasyon pareho san Bulan Rescue Team, Uswag Bulan, Beat, Banwa , Kabalikat nan mga Punong Barangay, nan lalo na an mga nasa sector san media, nan radio.
Standard Procedure na tabi san MDCC na pag-signal Number 2, insigida an MDCC dapat magkumperensya lalo na kun nakaamba an mga makusugon na bagyo. Kaya, dahil san miting, inaktibar tulos nato an MDCC Operations Center, Evacuation, Rescue and Relief, Rehabilitation nan iba pa. Naging mahigos man an ato Public Information Office nan an media sa pagdanon na maibalangibog an mga balita tungkol sa bagyo. Naging aktibo an manlaenlaen na grupo sa pagmanaehar sa pagdanon san mga relief nan evacuation centers nato sa Bulan South nan sa iba na barangay. Up –to –date an pagbalita nato sa posisyon san bagyo. Inpreparar nato an mga truck, patrol cars, ambulancia, pati mga first aid nan medical materials engkaso nagtodo an bagyo.
An Bulan kinilala san media sa Sorsogon na sayo sa pinakapreparado na municipio sadto na Bagyong Mina. Pero, mas pasalamat ako na wara nangyari. Mas pasalamat kita sa Mahal na Kagurangnan , sa Mahal na Patrona Inmaculada Concepcion na luminihis an bagyo.
Dahilan sadto na Bagyo,may-on man gihapon sin mga nag-erevacuate sa ato mga Evacuation Centers. 77 na pamilya o 313 katawo, kadaghanan mga kabatana-an an nadanonan ta sa mga evacuation centers. May-on pa sin 16 na pasaheros na tag-Isla an naghulat pa sin tolo kaadlao bag-o nakahale sa evacuation centers.
Dahilan sini na karanasan, gusto ko gihapon na lalo maging masistema an diasater management programs ta. Plano ko na lalo pakay-adon an MDCC nan mga BDCC sa kada barangay, magkaigua sin mga pa-training , lalo pa sa mga bag-o na mga opisyales san mga barangay.

INFRASTRUCTURE SERVICES PROGRAM:
Tokaron ko naman tabi niyan an manungod sa Infrastructure Services Program san municipio. Ini naman indelegar nato sa Municipal Engineering Office.
An Engineering Office nakadanon sa paghimo sin 94 na Program of Works nan Construction budget para sa 48 na barangay san Bulan.
Nakadanon man an saako opisina sa manlaen –laen na barangay infrastructure pareho baga san mga minasunod na proyekto. May mga pondo ini na hale sa municipio o gobierno lokal nato: Danao Barangay Hall na kantidad 180,000 pesos; Daganas Barangay Health Center kantidad 30,000 pesos; Installation of water supply sa Somagongsong, 24,000 pesos; San Isidro water supply, 24,000 pesos; nan an improvement san Sabang Park nan mga traffic installations.
An Plaza Rizal na niyan Freedom Park na pinagayon, pinadako nan pinakodalan ta na sin mayad. Testigos kamo soon tabi. An pondo soon in solicit ko hale kan Gobernadora Sally Lee sa kantidad na 3 million pesos. An Old Municipal Building sa niyan inpaparehabilitar nan repair nato kay basi magamit nato sa Municipal Trial Court, nan posible pag-abot sin panahon maging Heritage and Culture Center and Museum ta.
May naghahapot kun nano kay sinalidahan ta an pangaran sin Plaza Rizal na maging Freedom Park. Sayo pan-o yuon tabi na mando san batas na dapat an mga town plaza o parks maging sentro sin pagpahayag san kaborot-on sin mga ciudadano. Dire man po yuon dako na isyu na dapat ikakolog ta sin boot. Respetado ta man guihapon an memoria san ato herowe nasyonal na si Dr. Rizal, pero mas hararom an kahulugan san pangaran na Freedom Park kay mao man yuon an ipinaglaban san ato padaba na herowe.
Kita niyan sa Sorsogon an sayo sa may pinakamagayon an town plaza. Dapat nato ini ikaogma. Nan ipasalamat kan Governor an danon niya sa ato. Inaayo ko lang an danon san mga kabungto ta na hirutan ini na Plaza.
Nakapatindog na man kita sin bag-o na karneceria o slaughterhouse sa Zona 7. Mabatog ini pag-operate sa maabot na taun . Pag nag-operate na tabi ini na slaughterhouse, an mga karne na intitinda sa relanse mas malinig an pagkakatay. Hininguha ta talaga na maitindog ini na karneceria, maski ngani sa paagi sin utang na 5 million pesos, hale sa Land Bank of the Philippines, dahilan sa lumaonon nan dire na malinig an dati ta na bubuan doon sa Obrero, nan dapat na ini iluwas sa mga matawo na lugar. An Bulan niyan an sayo sa mga bungto san Sorsogon na may magayon , dianis na pasilidad segun sa mga spesipikasyon san National Meat Inspection Service.

HUMAN SETTLEMENTS AND LAND PROGRAM:
Sa lado san Human Settlements nan Land Program, naging aktibo an municipio ta sa pagkoordinar sa mga ahensiyas nasyonal pareho san National Housing Authority o NHA, HUDCC o Housing and Urban Development Coordinating Council, nan sa DENR basi madali an pagproseso sin mga public lands na niyan ingagamit na san ato mga kabungto. An dako-dako an papel sa pagdanon sini na mga bagay an Municipal Assessor’s Office o Opisina san Tasador Municipal.
An municipio nag-asiste sa Barangay resettlement project san Brgy Calomagon na may 3 hektaryas nan 210 na benpisyario, nan sa Brgy Somagongsong.
Nag -asiste man kita sa 110 na residentes san Brgy Managa-naga basi ma-isyuhan na sira sin mga Tax Declarations.
Nagdanon man an municipio ta sa trabaho san DENR sa kanira pagpreparar sin Handog Titulo Program na invuelto an 600 hektaryas na public land sa Brgy Quezon nan Sagrada nan an mga ingod didi sa kabubudlan maihatag na sa mga paraoma nan okupantes soon na mga kaingodan.
Importante man tabi na maaraman nato entero na sa niyan indadanonan ta an DENR, DPWH, nan HUDCC sa kanira inhihimo na mga proceso basi yuon na ingod sa Zona 2, Purok Chico nan Purok Lanzones na dati nasunugan, pinalmente na maihatag sa mga residentes doon. May mga proseso ini na aagihan pero madanon an municipio alang-alang sa kapakanan san mga kaurupod ta sa lugar na yuon.
San Disyembre 14, may nangyari na demolisyon sa Zona 2 na invuelto an 12 na pamilya na awaton na naka-estar sa sayo na insasabi pribado na ingod.. Pero dahil sa interbensiyon ko, nan san mga opisyales san Zona 2, nakahuron mi an tagsadire na hatagan plaso ini na mga tawo hasta na makatapos an bag-ong taon. Nangako man an saako opisina na madanon kami sa ananuman na mga puwede ikaayuda sa kanira pagbalyo sin lugar niyan na Enero.

CIVIL REGISTRY:
Sa lado naman tabi san Opisina san Rehistro Sibil, nakarehistro kita sa solod sin 6 kabulan 1,365 na panganak, 104 na pagpakasal nan 226 an binawian sin buhay.
May programa man an Civil Registrar na Mobile Free Registration sa 17 na barangay pareho san Montecalvario, Otavi, N.Roque, San Isidro, Fabrica, Sigad, Quirino, Roxas, Del Pilar, Butag, Bonga, Quezon, San Juan Daan, Abad Santos, Cadandanan, Danao, R. Gerona. Nag recibe ini na opisina sin 702 na aplikasyon para sa late registration o yuon na mga bata na wara pa karehistro san municipio. Danon ini sa mga ciudadano nato basi magamit an papeles nira sa mga maabot na panahon.

PAZ Y ORDEN:
Sa solod sini na onom kabulan nag-report man an saato kapulisan o Philippine National Police na sa lado san Paz y orden, masasabi nato na relatively peaceful an saato bungto. Pero siempre dire didi kaupod an manungod sa report sa lado sin insurhensiya. An intutukan san ato kapulisan an community peace and order.
May nagkapera na insidente sin magub-at na mga krimen pero mga isolated cases ini na dire man apektado an bilog na komunidad. Alagad, ini na mga kaso ensigida na naresolber san PNP.
San Nobyembre, an ato mga kapulisan, nakadakop sin sayo na estudyante, menor de edad , na nag-eescuela sa sayo na dako na public high school didi sa Bulan. Ini na bata nadakopan sin 15 na sachet sin marijuana sa sulod mismo san escuelahan. Nakipagkooperar sa mga pulis nato an mga autoridad soon na escuelahan basi madakop ini na pusher. Positibo an resulta san mga eksaminasyon sa droga nan ini na kaso in-turn-over na sa MSWDO dahil menor de edad an na-invuelto.
Durante san pagkomemorar nato san Pista sa Gadan, trangkilo na nakalipas an Undas na wara ni sayo man na magub-at na insidente. Ini dahilan sa preparasyon san Municipal Peace and Order Council, nan sa danon san PNP, mga opisyales nan tanod san Sta. Remedios, Zona 8, nan San Vicente. Sa halawig na na panahon, batog san maka ingkod an De Castro, naging trangkilo an kada komemorasyon ta san Pista sa Gadan. Mas hangay na san tawo sa Bulan an matoninong na okasyon pareho san Undas.

TRAFFIC MANAGEMENT:
Sayo sa medyo kaipuhan tutukan nato sin pansin ini na Traffic Management san mga sakayan ta didi sa Bulan , lalo na sa Poblacion. Dako na an volume san trapiko sa Bulan kaya nangaipo na kita sin mga sistema na makadanon basi maayos an ato trapiko.
Sini na Octubre, Nobyembre nan Disyembre, inkondukta nato kada Mierkoles nan Biernes an Traffic Safety and Discipline Seminar para sa mga drivers san Traysikol nan Padyak. Katuyuhan sini na paseminar na maging mapagmangno an ato nagpapasada sa Bulan sa disiplina, kaayusan nan road courtesy nan an manungod sa Traffic Code na inpapautob san PNP nan LGU. Sa presente, may-on na tabi kita sin labi 1,300 na rehistrado na traysikol, pa-sangribo na padyak, nan manlaen laen na klase pa sin sakayan.
Plano po nato na sa masunod na taon, mahingayad ta ini na paradahan san mga traysikol sa may relanse, sa palibot soon na mao an centro san pagparada san mga sakayan nato. Kadanon ko sini an Sangguniang Bayan nan Engineering nan Planning Office.
Rerebisahon ta man sa otro taun an Traffic Code kay basi maka-adjust kita dahil sa pagbatog san operasyon san terminal sa Fabrica. Naniwala po kami na kaya ta himuon yadto na Special Zone na inpautob sadto ni Former Mayor Guiming.

BULAN INTEGRATED TERMINAL:
An pinakakontrobersiyal na proyekto san municipio sa irarom san ako administrasyon ini na Bulan Integrated Terminal na inpatindog ta sa Brgy. Fabrica hale sa sayo na loan package sa Land Bank of the Philippines.
An ingod na inbugsukan sini na terminal indonar san pamilya san asawa ko na si Guiming.
Entero an rekisitos, procedimiento nan dapat na mga legal, ekonomikal, sosyal nan teknikal na aspeto, pati na an pag-adal na didi sa Fabrica ibugsok an terminal , inkompli san Municipio, nan naniwala tabi kami na nasa tama an desisyon sini na administrasyon , na intiwalaan niyo na magmanehar san bungto ta, para sa kaayadan san bungto nato, dire lang niyan na panahon kundi pati na sa maabot na panahon o henerasyon. An inhurandigan mi man gihapon an mandato san mayoriya sa iyo san nakaagi na eleksiyon.
Nasasabutan mi kun nano an sentimiento san mga tawo na pulitika lang an tuyo basi raoton an administrasyon sa paagi sin paggamit san isyu sa terminal. Ginamit nira an isyu san terminal basi mahatagan sira sin buwelo na pakaraw-ayan an De Castro, gutob sa mga pamersonal na atake, pagpakaraot nan pagtatsar. Kilala ta man an nahurandig sa mga tunay na isyu, nan kilala ta man kun sin-o sa mga tawo na ini an namulitika lang. Pero, inrespondehan mi yuon na mga pamulitika sa paagi sin disente, sibilisado, resonable na pagsimbag sa mga isyu. Dire kami malusad sa level san kanira mga pagkatawo.
Pero dahil lider ako, nan may mga kaurupod ako na disente nan resonable sa kanira mga desisyon, lalo na an mga kaurupod mi na mga nasa Sangguniang Bayan, papanindugan mi an desisyon na para ini sa kaayadan san bungto ta. Tinagan niyo kami tiwala san nakaagi na eleksiyon na mao an magmanehar san bungto ta, kaya dapat niyo tabi kami tiwalaan sa mga inhihimo ta para sa bungto. Dire namo isusugal an puturo san bungto ta. An tuyo nato an para sa serbisyo nan kaayadan.
Naniwala po ako na maabot an panahon, mapreciar nato entero kun nano kay sa Fabrica nato naipatindog an terminal. May mga tiyempo na kaipuhan ta magsakripisyo muna. May mga tiyempo na kaipuhan ta an magpakumbaba mun-a.
May nabati ako na surmaton sin sayo na lider na ngaya, “ You cannot please everybody. And you must not” May mga desisyon kita na dire naroroyagan o popular sa iba, nan dire man ngani dapat onrahon an entero na karoyagon.
Ini na mga kalaban mi sa pulitika nag-sang-at sin kaso sa Regional Trial Court na paudungon an pag-abri o pag-operate san Terminal , pero dire yuon nangyayari pa. Kaya, an ananuman na isyu legal san terminal nasa korte na tabi. Pero, mala yuon, wara pa kami sin ananuman na balita manungod sa desisyon san korte, pero kun aram lang po niyo, wara pahuway ini na mga kalaban mi sa pulitika sin kahanap sin sala nan butas tungkol sa terminal. Habo na ugang kami magparatungo sini na mga tawo.
Nagbatog na tabi an operasyon san terminal. Inpabendisyunan ta ini san Disyembre 16. Presente man an mga stakeholders san terminal, si Governor Sally nan mga nagkapera na Bokal. May halip-ot nan simple na programa para sa formal opening san terminal.
San Disyembre 17, nagbatog na tabi an operasyon san terminal.
Sa niyan tabi, may-on sin 54 na rehistrado na porters nan baggage boys an terminal. Ini na mga porters an mga dati man mga baggage san mga terminal sa poblacion nan pier. Dire man sira nawaraan sin pagbuhay.
I-oorganisar ta sira kay may-on pa sin idadagdag na mga porters hale sa pier. Mga maboot, disiplinado an kadaghanan, puro nagpapakabuhay. Luway-luway nato inbibisay an sistema na pantay-pantay sira sa pagbuhay, makapakaon san kanira mga pamilya. May mga report pa sin pang-abuso, pero maabot an panahon masasawata ta ini entero. Mga ikatolong semana san Enero, entero na Porters, sa Terminal man o Pier, may ID na nan Uniporme. I-professionalize ta an paghanapbuhay sini na mga pobre ta na mga kabungto.
May 17 kita na accredited peddlers, mga datihan man na paratinda sin mga pasalubong, yuon gihapon sa terminal nagtatarabaho. Dire man sira nawaraan pagbuhay.
An mga paratraysikol, nakapila-pila, wara sin nakalamang, puro man nakinabang sa pagpasada nira sa terminal. Oro-adlaw, sobra singkuwenta na biyahe san traysikol an nahihimo sa terminal. Niyan luway-luway na inhihimo ta an mas organisado nan sistematiko an pagtaya nira nan pagbiyahe, lalo na poblacion-pier. Maabot an panahon, magiging mas trangkilo ini. May mga report pa sin pang-abuso, pero kadaghanan ssan mga paratraysikol mga maboot, masinunod sa patakaran san terminal, puro nagpapakabuhay.
Dowa na bus company an nakadagdag na nag-aplay sin booking sa Bulan, an JVH Transport nan St. Jude. Sabi nira sadto mawawara kuno, Nagdagdag ugang, duwa pa. Bale onse na an bus lines, plus an Queens nan Weenalyn bale 13.
Batog na Disyembre 17 hasta 28, nakapadispatsa na o biyahe kita sin 354 na biyahe san bus, 94 sini an sa Queens nan Weenalyn., paluwas sin Bulan. May nag-abot man na 300 bus na biyahe hale sa Manila. Poco mas o menos 15,000 katawo na an nagluwas- solod sa terminal sa solod lang sin 12 dias.
Mas napaboran an mga jeepney nan van na puro taga-Bulan an tagsadire. Kada adlao, 35 na jeep an naghahapit sa terminal, idagdag pa an 8 na van.
Nakarehistro na kita sin 50 na stranded na pasaheros na may mga dara na bata an iba, pero mas trangkilo sira sa solud san terminal kaysa didto sira sa may pier, maski diin, nan peligroso pa. Mas asikaso pa sira san ato mga terminal employees.
Wara sin hubog o tarantado sa sulod san terminal, kay dire ta yuon tutugutan , nan kay may mga guwardiya nan tanod kita. Malinig permi an CR. Kun may diyo man na kakulangan, dire ini pareho san maski diin ka na lang sa luwas mag CR.
May taga-Danao na nabilin an bag na may 11,000 pesos na kuwarta sa sulod san bag. Nakabalik tabi ini sa tagsadire. May mga gamit na nabilin na hasta niyan yuon pa sa opisina san terminal, puwede i-claim san maninigo na tagsadire. Wara soon maka-claim kundi an tagsadire. Dire ini mangyayari kun wara sin central terminal na puwede reklamohan.
May reklamo an sayo na taga-Dimasalang, natunton nato an tulo katawo, pinapulis nato, sayo na drayber nan duwa na porter, naibalik an sobra na pamasahe nan taripa na insukot sa kaniya.
May ma-15 na taga-Bulan na pinabayaan sin sayo na kompanya san bus, dire in-uli an kuwarta nira, naghimo na kita reklamo sa tagsadire basi ma refund an kanira pamasahe, kay pinabayaan sira sa Atimonan.
Tutuo, may mga abuso pa, may mga panarantado pa sa mga biyaheros lalo na na mga taga-isla nan masbate, pero, inseseguro mi saiyo,maabot an oras, puwersa na hahaleon mi ini na pagtarantado nan pang-abuso kay nakataya an imahe ta.
Niyan na Enero, matakod na kita sin mga ilaw hale sa Pawa Hospital pakadto sa Terminal. Magiging maliwanag na an agihan soon na tinampo.
Sa niyan tabi, nakinegosyar kita sa PPA, PNP, Coastguard, SB nan iba pa na stakeholders basi lalo ma-perfect an sistema sin porterage hale sa nan pakadto sa Terminal.
Naiintindihan ko an kasibutan san iba na makaimod sin pagbabag-o, may mga reklamo o kun nano pa, pero kampante ini na saiyo mayor nan ina san bungto na mabibisay ta entero , in due time, the soonest possible time.
An Bulan Terminal nan Slaughterhouse dire man tabi profit-oriented o tuyo na makaganansiya o maka-income an municipio. Sala tabi yuon na impresyon. An terminal, service-oriented, tuyo na makaserbisyo sa tawo. Tutuo, may sakripisyo an nagkapera sa ato, pero maabot an panahon na maapreciar nato ini na pasilidad, pareho san sinabi ko kanina.

AN SANGGUNIANG BAYAN:
Niyan man tabi gusto hatagan rekognisyon an Sangguniang Bayan sa kanira suporta sa administrasyon ko. Ini sa pamumuno ni Vice-Mayor Awel Gogola. Dahil sa suporta nan kolaborasyon nira tabi, lalo napapadali an mga mehoras panglehislasyon.
Sini na nakaagi na onom kabulan, batog san magsumpa an mga bag-o ta na mga miembros san Sangguniang Bayan, daghanon na na mga importante na lehislasyon, sa paagi sin mga resolusyon nan ordenansa, an naipasa san Konseho. An mga importante na Ordenansa na naipasar na san SB an Municipal Slaughterhouse Ordinance, Bulan Integrated Terminal Ordinance, nan an Municipal Investment Incentives Code.

PILOSOPIYA POLITIKAL SAN ADMINISTRASYON:
Duro desde pa tabi, batog san mahatagan sin kumpiansa an De Castro na mao an mag-administrar san bungto, permi nasa isip nan puso namo an pagserbisyo para sa mga taga-Bulan. Maski an mga ninuno mi san panahon mao na talaga an nakatalaga sa kanira palad na magdanon nan magserbisyo.
Ini na pagdanon lalo namo nahahatagan sin kahulugan sa paagi sin mandato niyo sa amo basi maging lider san bungto. Sa paagi sini na mandato lalo narerealisar an mga pangaturugan mi para sa bungto ta.
An kaayadan niyo, mga kabubungto mi, obligasyon mi tabi. Surugoon kami san komunidad. Nan pakumbaba tabi sa pagserbi sa iyo. Pero, bilang lider, nanindugan kami segun sa pagtubod mi na mao an dapat himuon para sa ato entero. Bilang lider, tuon mi an saamo dughan nan ulo basi marespeto an dignidad san Opisina nan Autoridad na intiwala niyo sa amo, pero nababa kami kun kaayadan nato an nakataya. Nababa kami kun pagserbisyo an dapat himuon. Dire kami nakilala sin kolor pulitika sa entero na narani sa opisina san Mayor. Kay an Opisina ko para sa entero, para sa kada Bulanenyo.

KONKLUSYON:
Sa pag-abot tabi san Bag-ong Taon 2008, asahan tabi niyo na lalo mi papakay-adon an pagserbisyo sa iyo, sa ato komunidad.
Inpapangadyi ko tabi bilang sayo na ina, an kaayadan nato entero. Inpapangadyi ko na dire kita mawaraan pag-asa, nan inpapangadyi ko tabi na punuon kirita sin biyaya, maski bagaman dire materyal kundi spiritual. Inpapangadyi ko na punuon kita sin pag-asa, nan pakisumayo, nan kaayadan san puso.
An kada pagbabag-o sin taon panahon sin pag-asa, nan panibag-o na paghinguha.
An kada Bag-ong Taon maging dalan lugod sin pagbabag-o sa sadire, sa pamilya , sa komunidad para sa kaayadan o lalo na kaayadan.
Maw-ot ko po an pag-unhan nato entero.
Salamatonon tabi sa atensiyon niyo sini na inhatod ko na Report.
Dios mabalos tabi. Ini an saiyo lingkod, an saiyo mayor nan ina, minagalang po ako sa iyo, Helen De Castro.

When Money Is Not Everything

By: Dora The Mouse

 

When I was a child growing up, I’ve seen poverty and misery at a very young age. I experienced hunger and deprivation like everybody else around my neighborhood.  Those were the years when one can not really comprehend what poverty really like until you experienced it.  When it rains, it poured rain into my house. When I was cold , there was no sweater to keep me warm. When I was hungry, there was no food to eat . When I was sick, there was no medicine to ease my pain. My grandmother will kill a chicken to see what is inside the chicken and diagnose my illness. When I go to school, there was no breakfast to nourish my brain.  When I go home from school, there was no food on the table. When I go to church, I did not have  shoes on my feet. I go barefooted. One time, my  late father bought me a pair of shoes three sizes more than the size of my feet. I cried and told him that the shoes are too big for me. He told me to put some old newspaper inside and it will fit me. He told me that my feet will grow into it.  Three years later, my feet really grew into it and I stop putting newspaper inside my shoes. When I cry for help, there was nobody there to help because everybody was helpless too.   Years later, when I was 10 years old , we still suffer from hunger . My cousin and I will sit under a mango tree after a day’s work in the rice field talking about our aspirations in life.  Everybody wants to be rich like what we see in the movies. We dreamed about driving beautiful cars, big houses and pretty dresses with matching shoes, all the candies and chocolates we can buy. It was fun to dream big dreams but can I  really  do it in real life? Everybody just shrugged it off because we were poor and can not even afford to go to  high school  how much more in college.  As a ten year old kid, I thought, life was a daily struggle to survive. How much more going to college and fulfill my dreams.  It was a big dream for a ten year old kid. I didn’t have a clue how and where to start. But our poverty and the hardships I went through while growing up gave me a very good lesson in life that I carried through out my adult life. It gave me inspirations to work hard, set a goal and go for.   DO NOT GIVE UP! My late father said. Life is like a wheel sometimes you are up there and sometimes you are down here.  Right now we are down here poor and struggling.  Try and work hard.  Whether you succeed or failed at least you tried than not trying at all.  In other words, give your best shot and go for it in full throttle.

Many years later, I reached the age wherein I was ready to tackle whatever is in the future for me. I work hard, I mean, really  hard. You can imagine, working during the day and go to school at night. No vacation, no outing like any  other young adult does. I was stubborn like a tiger and nothing can stop me to reach and attain the goal I set for myself.  A few years later, I finished college and work hard until I   reach the very top of the ladder. I have a good position at work, earned good money, bought anything money can buy, like my dreams with my cousins when we were young and sitting under the mango tree.  Bought the latest sport car,  went to the best restaurant in town and bought the latest designer clothes with matching bags and all. Took care of my relatives and made their lives more comfortable but I still wasn’t happy. The material things that surround me were a temporary pleasure. There was something missing in my life that I tried to search and understand.  I tried to be spiritual and search my heart and my soul. What is it? I was  restless, searching aimlessly, where is happiness? My heart is empty of that inner contentment and peace.  I HAVE EVERYTHING MONEY CAN BUY, BUT IN ACTUALITY I HAVE NOTHING. 

MY SEARCH FOR HAPPINESS.   I traveled and went to far places to search for that elusive HAPPINESS. It was a lonely road. I’ve seen poor people on the sidewalk begging for food, a mother with a child in her arms sitting and trying to breastfeed her child but the child continued to cry. I know that the woman probably does not have enough milk. She herself looks emaciated and hungry. I’ve seen little Nipa  Huts with holes on the roof like we used to have many years ago. I saw this man age 35 years old but look 55 because of long years of carrying heavy gravel by the sack. I’ve visited a local elementary school and the old Principal told me that the children fetch their drinking water from the river nearby and asked me if I could donate a water pump.  I promised him that I will donate a water pump . I spoke to one of the school children  that caught my attention for he was very quiet in the corner.  Asked him if he ate his  breakfast, and he replied, there is nothing to eat but I  still go to school. This reminds  me of long ago when I was his age going to school hungry.  I told him maybe he will have lunch and he replied, if there is any food. What if there is no food, I asked, then I go to sleep. Why sleep? Why not play? I don’t have the energy to play. By the time I finished my interview with him, I was the one crying and the little boy was just looking at me with bewilderment in his eyes.  I’ve visited a local hospital in Pawa( Gotladera Memorial Hospital)  and saw the plight of the patients waiting for help. If they don’t have the money to buy the medicine and medical supplies that was prescribed, then , I guess, they will  just go home without any relief of his/her ailment. I encountered a  very old man walking along side the road, limping and in agony. He told me that he has “rayuma” but can not afford to buy the medicine for pain. Apparently, his children a son and a daughter both died a long time ago. There is nobody there to help him in his old age.  He makes his living by planting camote and camoting kahoy but his rayuma is getting worse now. He is worried what will happen with him when he can no longer get out of the house to work. I looked at him in his eyes, he was crying. I held his old wrinkled  hands and whispered  to him, Help will come soon and  left with a heavy heart. When I reached my house, I send him some rice and medicine for pain.

Why? why all these poverty?  What is the government doing ? Where are our leaders? It had been twenty years since I left my barrio. I did not see any progress. Nothing.  I saw the same people that I used to play with years ago, the sign of hardship in life was very visible. Their sad look in their eyes, the several lines in their brows and faces, the missing teeth for lack of dental care, the emaciated look, the hardened hands from years of  working in the field. These were my friends and when I saw them, I feel very sad.  The government has to do something and do it NOW!

 THE SEARCH FOR HAPPINES IS OVER. After a long search for that inner peace and contentment that I was missing in my life, I finally found it. It was right here in my heart  all along.   The poverty and hunger I went through when I was a child was the driving force to seek the reasons of my restlessness and unhappiness. I want to know why? All the successes that I gained and the honors I was bestowed from my dedication at my work was just a piece of paper. My heart was still empty. I felt like a restless soul, searching, wandering aimlessly in the open field, where all I can see was vast space of empty fertile land with no grass growing, it was like my life, empty and hollow. From the lonely path I was traversing ,  I finally found the happiness I desperately sought.  It was the  realization that YOU CAN NOT BUY HAPPINESS AND  MONEY IS NOT EVERYTHING.

WHAT MONEY CAN DO.  I finally found the happiness, contentment and peace I had been looking for. It was my unfulfilled passionate desire to do something to alleviate the sufferings of the poor people that I love. I used to be one of them.  but I didn’t know how and  where to start.  It didn’t dawn to me until I talked to this elementary school boy with those big brown sad eyes. It reminded me of the time when I was his age, hungry and poor. It’s when I saw the old man limping along the road. The young man with a sack of gravel (graba).  I embarked on a mission to help the poor and never expected in my wildest dream that the respond was a tremendous success.

So, what is it? It’s been there for many years and had been serving the poor people for a long time. Maybe it already served some of you but you don’t know who is behind the scene for I don’t seek glory or praise. I am just happy and contented doing it and thankful to God for  guiding me find my niche and  giving me the courage and wisdom to do my mission in my small humble way. 

  I dedicate this article to my late father who taught me the power of pray, love, compassion, humility, hard work and never give up. 

                                                                                          Dora the Mouse

Poignant Memories of the Distant Past

Our Land Of Paradise

By: Tiger Of Serengeti

 

                                                                                                                                                                                                                                               

Once upon a time, many decades ago, there were these beautiful islands sitting in the middle of the vast blue ocean on the other side of the world undisturbed of its beauty. It was like a paradise. It was indeed beautiful with its lush green forest, rivers and springs flowing with fresh cool crystal clear water from the mountains, wild birds with all sorts of colors fly freely, the thundering sweet calls of the Kalaw birds, abundance of colorful fish in the Coral Sea, the tamaraw and other native animals roam the virgin forest undisturbed by humans. The native people that lived in these islands took care of this country like a delicate maiden protected and unspoiled. They built the rice terraces, not only to plant rice, an engineering marvel, but to protect and enhance the natural beauty of the landscape. They harvested trees to build their homes, but were also careful not to spoil the habitat of the native animals that lives around them. They were very aware that ecological balance has to be maintained and considered to preserve the environment they live in.  These people were uncorrupted by greediness. They live in harmony with nature. The Aetas, the Ifugaos, the Igorots, and other native tribes lived in this beautiful land long before this country was called the Philippines. The native people had taken care of this land with the best of their ability as dictated by their beliefs and conscience. Their peaceful co-existence with other tribes  were  shattered forever by  the arrival of the Europeans, Chinese, Dutch, Indians, Malaysians, Japanese, Americans, etc. and out  of these groups of foreigners, came the modern Filipino of today. I can not call the Aetas, The Ifugaos, the Igorots and other native tribes “Filipinos” because they were already here long before the country was named Philippines in honor of King Philip 11 of Spain. I will call them the natives of the “Pearl of the Orient Sea ” and I am proud of them. These people maintained their identity and never waivered to foreign pressures to change their customs, traditions and beliefs. The native tribes were driven to the mountains by the onslaught of foreign conquest. The once virgin forest where the tamaraws freely roam was inundated of  its timbers by greedy Spanish conquestadores in connivance with Filipino politicians whose main concerns was to enrich themselves regardless of the consequences it will create. ( I happened to come across an old atlas book.  Philippine was listed as the 4^th largest exporter of lumber in the world as of 1944. ) Where are the Tamaraws now? They only exist now in drawings and in pictures. What happened with our beautiful Kalaw birds and other native birds that live in the once virgin forest? Sadly, those beautiful birds were on the verge of extinction. Their natural habitats were destroyed by callous disregard of our environment by our corrupt leaders. Our leaders of the government allowed the greedy businessmen to harvest our timbers for money.  Now our mountains were denuded of lush green timbers. The head of our government did not even give a thought of replanting trees to replace what was harvested. There was nobody there to speak up and voice their concern about unabated destruction of our environment. I am sure the great majority of the masses saw these destructions of the environment around them but too timid or afraid to voice their revulsions or could it be apathy?  The denuded mountains are now growing cogon. Massive landslides destroyed homes and unprecedented death and destructions as a result of indiscriminate deforestations of our mountains.  The natural topography of our plains, hills and mountains were artificially redirected and re-routed to fit our modern needs. As a result of this interference with nature’s natural curvature of our landscapes, massive flooding occurs and no one can stop the fury of nature. Our rivers were once flowing with crystal clear water, is now murky, muddy, smelly, stagnant because of piles of garbage.  It became the raw sewage disposal place, mosquito infested, polluted and indeed a very, very sad river (see the river just below R.G de Castro College) Our rice fields was once fertile and a haven for native Hito (black catfish) and dalag that borrows itself in the mud during dry season and comes out from hibernation during rainy season fills our rice paddies. My mother told me how joyful it was to see them jumping, squiggling in the mud during rice planting season. How nature preserve these wonderful fish for us to appreciate. But all of these things are slowly disappearing with the introductions of chemical fertilizers, imported snails not even edible for human consumption, and imported Taiwanese catfish that devoured our native catfish. This is indeed very sad because this catfish (Hito) existed long before the modern human were here.  Our ocean became our garbage dump. Beautiful corals that once thrive in our shores are now slowly dying from pollution and careless scrapping of the corals by illegal fishermen from Taiwan with their big trawlers. We used to have abundance of tropical fish for our consumption and for the future generations to come, but with the insensitive disregard of our country’s rules and regulations for fishing by foreign fishermen, our corals are slowly being  destroyed and so the natural habitat of our endangered marine species. Our beaches that once were clear and the pride of our ancestors are now full of debris and broken glasses scattered around. You have to be very careful where to walk. You might step on human waste or dog’s droppings. We used to have mild weather; natural plants like abaca, rattan, coconut grow very well with the kind of weather we used to have. But when people   relentlessly harvested the trees for lumber and for other purposes without replacing it, our weather changed. It is no longer the kind of weather conducive to growth of our native plants. Our weather is hotter, dryer, less rain. These are all the catastrophic results of callously disregarding the ecological balance and environmental protection of our God given paradise land. I can’t help but reflects the POIGNANT MEMORIES OF THE DISTANT PAST of this land we call home. It was a home where we can breathe fresh air, drink crystal clear water from the rivers, the soft rustling sound of the streams, the croaking of the frogs like a concerto in C minor come rainy days, the singing of the birds in the early morning sun as if rejoicing the new day, the sweet smell of the grass after the rain, the smiling people coming home from harvesting rice, proud for collecting sacks of rice for his day’s work. It was a simple life and happy. What did we do to our land? Why did we not protect our natural resources? It was GREED, GREED, and GREED by our leaders and politicians. These politicians and leaders don’t care what happen with us and our environment. We can make a big difference by starting to be aware of our surroundings NOW. Start planting trees even one tree per family a month by the end of the year, we already had planted a thousand trees; don’t throw your garbage in the ocean, beaches or the rivers. Bury the biodegradable and recycle the reusable. Don’t use our rivers as your raw sewage disposal. It creates diseases and mosquitoes will thrive in it. Look at what happened with our very own river in Bulan. It is now a dying river and it makes me very, very sad. Plant assorted vegetables in your backyard.  Fresh vegetables are healthier than junk food. TEACH the youth to TAKE CHARGE OF THEIR OWN DESTINY; don’t expect other people to do it for you. Don’t be DEPENDENT. It is a crippling disease and takes away your dignity as a person. Teach the present and future generations to care for the animals, birds and other living species.  They are very precious to me. They have the right to live in this world too and they are part of our eco-system.  Teach them to express their thoughts and feelings in a positive way and to be open minded to positive criticism. Take pride in your work. When you work, give your 100% effort. You will feel better when you are honest with yourself.  At the end of the day, you can honestly say that you earned every centavo you made that day. It is a good feeling. For once in your life, you were honest and didn’t cheat.   IT IS YOUR LIFE AND FUTURE. Take away that ugly Filipino character of ( ma-isip, ma-o-ri, orihon, tamad, the bahala na attitude, do it tomorrow attitude, ENVY , DEPENDENCY to others will cripple your ability to survive out there in the real world. Shape your own future by working on it, not depending on others to shape it for you.  Be HONEST, take responsibility of your own mistake by accepting it, correct it, and apologize. Don’t indulge in FALSE PRIDE, it will just ruin you.  ARROGANCE is just an egotistical desire for power and dominance. We can not afford it. We are too poor for that kind of attitude and will bring you nowhere but down. GOSSIPING about other people to elevate oneself plagued the minds of the people for a long time. This kind of thinking is very destructive and it hinders progress. Let us CHANGE some of those ugly characters of the Filipino that is PULLING US DOWN TO CONSTANT POVERTY.  Keep the good traits, trash the ugly ones. We have to teach present and future generations to change this kind of mentality. We have to erase it. We have to start NOW or our country will be devoured by foreigners whose intentions are to take advantage of the plight of the poor people. They already started by building their shipyard in Zambales without regards to the destruction of our forest and natural habitat of our endangered birds and animal species. The Koreans, the Chinese, the Hindus, the Japanese, the Taiwanese, pretty soon, it will be the Vietnamese are coming in droves. They are looking, prodding, calculating, conniving with our leaders, planning, exploring, the possibility of taking over the Philippine’s natural resources, gold mining, oil explorations in the Spratly Islands, the destructions  of our sea shores from  mining of margaha right in front of our very own eyes  but people seem to be indifferent.  Is this what happened many, many years ago when our environment was being destroyed by greedy politicians and nobody was there to voice their concern?  It is sad to say that HISTORY SEEMS TO BE REPEATING ITSELF because of the total indifference of the people. I did not see anybody carrying placards saying “STOP THE DESTRUCTION OF OUR ENVIRONMENT”! About the government projects involving millions of dollars, these countries claimed that they donated millions of dollars on the pretext of helping the Philippines build the roads and other proposed projects to benefit the people. The monies they gave are not to build government projects. It goes to the pockets of our leaders as largesse.  Our leaders are selling our country to the foreigners and were given a free reign to do anything they want in this country. The Korean company Hanjin knows exactly what they were doing. They will not invest billions of dollars in those massive projects and walk away. There will be exposures of bribery, corruptions, overpricing of materials, cooking the book, so they say. No matter how our people complained about the destruction of our forest, our leaders will give in to the Hanjin Company’s demand. They are arrogant and don’t respect our Filipino leaders because they know that our leaders are corrupt and can be bought and were already bought. Few years from now, we will be again the slave of foreign domination. This time we are losing our country to foreign domination by way of subtle economic exploitations.  Our ancestors sacrificed thousands of lives defending our country (We lost 2 uncles, grandfather from World War 11.) but we won the war. This time, it is a different war. A war dominated by economic exploitations of our natural resources by the foreigners in conjunction with our elected leaders of our government.  Our very own government is selling off our country to the highest bidder for their own benefits. It is dastardly sickening to see what is happening to our once paradise land. But we can save our country from foreign domination by working   together as a team. We have to be assertive and take control of the situation. Don’t let the situations control us. It will be a long haul but we can do it.      

 

Email: tigerofserengeti@gmail.com

             

The Pen or The Sword?

The perennial question involving  pen and sword: Which is mightier? Well, you have read atty. benji’s exposition about this matter in his article “badil vs. tabil“. As of now I’m inclined to say that both of them could be  useless or mighty, depending on ( or relative to ) time, place and circumstances and above all to the person  holding the pen or the sword. Let’s try first to put things in proper perspective. Let’s start with the last one- the person. The person is the most important element in this equation for he is the one that puts either the pen or sword in action. Without him both pen and sword are useless or neutral. The person defines the usage of both, i.e, depending on his motives so the usage. Either for defense or attack, to protect or to insult (pen), cut or kill (sword). Next, the person determines the quality of results, i.e., intelligence and training (background) influence the quality of the result. A genius can produce out of a cheap pen an immortal poem or create a complex mathematical equation, an excellently trained samurai defeats ten swordsmen of inferior training. Not to insult, but a pen is useless in the hands of an idiot ( mentally retarded) so as the sword in the “hands” of a totally crippled man (physically disabled). Now the two in relation to time. In times of peace, the pen is mightier than the sword, or better, the pen is used more than the sword, whereas in times of actual war or combat or immediate danger, the sword is mightier than the pen in the sense that it is the right tool for the moment. But the way the events of war or whatever social turmoil during or  thereafter are recorded by the pen could make a whole world of difference.

 A history that is manipulated can mislead generations, affect their perception, thus, their collective identity positively or negatively. In our time, the meaning of both is relative to the place. In the Philippines or Zimbabwe, for instance, or in other places where democracy is flawed or no democracy at all, the sword is the actual tool that’s employed. By contrast, in  Switzerland or Sweden for instance, or in other places where democracy lives to the fullest, the pen is the actual tool used the most. In such places, whoever resorts to the sword is an outcast and primitive and is immediately removed from the society, i.e. tried and imprisoned, no exception or special treatment, president or janitor. The sword in such places is therefore  primarily  used to protect democracy, to reinforce law and order or to protect internal security from terrorism and the national borders from outward invasions, but never to influence another by force ( intimidation ) or to attack another country. In other words reason rules as opposed to brute force. In Zimbabwe or the Philippines (especially during elections), the sword, not the pen rules. In other words, brute force ( power, money, ) rules as opposed to reason.

This is really the only small difference yet this is what separates light years away the first world from the third world countries, a categorization we dislike but has its justification for it’s a matter of conscious choice, of being able to learn lessons from the past (some countries have difficulty drawing lessons from the past; they keep on repeating the same mistakes, thus, they hardly move forward ) , that the first world countries are now harvesting the fruits of their hard work and good decision ( and not just a matter of fortune or favorable historical events. Switzerland had also suffered from wars and internal strifes and just over a hundred years ago, it is one of the poorest nations in Europe)- that of laying down the sword but instead use more the pen to deal with one another. This is the birth of democracy and of teamwork and progress. The sword cuts and divides, whereas the pen allows exchange of ideas. In the Philippines, swords are there not primarily to reinforce the written law and the first three pillars of justice-  Investigation (Police), Prosecution, Courts, but to violate them or render them ineffective ( we all know those election-related violence, for instance, where the police are reduced to lame ducks or how our presidents are using the armed forces of the Philippines to reinforce their unlawful, vested self-interests like the martial law by Marcos or Arroyo’s declaration of state of emergency in February 2006 ). Hence, the sword ( power, connection, money ) is the law, not the pen ( justice, truth,  democracy), in our country. There, as in Zimbabwe, one can rightly say that the sword is mightier than the pen. In Switzerland or Sweden, the pen is mightier than the sword.

 Now we have seen that this famous saying “the pen is mightier than the sword”, noble as it is, nor its inversion, “The sword is mightier than the pen”, self-evident as it is, cannot be generalized for it is relative to the setting of time, place and circumstance and the person (society). It was 1839, in Act II of his play Richelieu where Edward Bulwer-lytton used this saying thru his play character Cardinal Richelieu when he challenged  the monk Joseph who contrived a plot against him by saying “Beneath the rule of men entirely great, the pen is mightier than the sword”, for as a priest he couldn’t challenge him to physical fight.

This brings us now to Jose Rizal who was an adept sword athlete  himself yet was known for his statement “My Pen, The Only Tool I Had”. It was his pen, not his sword, that catalyzed the revolution at that time, it was his pen that moved the sword, it was his pen that put another hero into the limelight- Andres Bonifacio, the warrior armed with the sword! Indeed, the pen mightier than the sword? Or Rizal over Bonifacio? Now, we have entered the most debated issue in our nation: Who deserves to be our national hero, Rizal or Bonifacio? Well, as I have observed then and lately ( see Bik-Lish ) scholars and laymen alike have practically exhausted their minds in trying to answer this question. For me the reason for all these headaches is simple: The question is wrong and so was the answer. Put into proper perspective, history needed both Rizal and Bonifacio for the revolution to be initiated and culminated. Thus, seen against the background of revolution, both Rizal and Bonifacio were justified to be called our national heroes,  which means that both of them deserve to symbolize those men and women who took part in the revolution -the Rizal or Bonifacio way, or, the pen or the sword method, thus catalysing the end of Spanish regime. In short, the revolution made use of both tools, the pen and the sword fighting side by side, all the way till victory. ( Revolution must not be confused with immediate danger to life and limb as they occur in daily life, thus necessitates the sword as the right tool only. Revolution is a social unrest over an extended period of time where pen and swords find their moments of use ). Rizal ( the pen, the idea ) alone would not have realized the revolution, and so Bonifacio (the sword, the action), which tells us clearly that both principles were needed for the complete reality of revolution to assume shape.

 Rizal and Bonifacio, the two sides of the revolution. This is the way I see it. A revolution cannot be one-sided, as any reality. This myopic, one-sided thinking was a mistake for it has misled us. It divided us, the strategy , I suppose,  used by the American colonizers intelligently by sponsoring (favoring) Rizal as the national hero, thereby relegating Bonifacio, Mabini, and all the rests into the background and forcing and limiting our mind for decades to think only in one direction, one sided, as opposed to a holistic perception of our Filipino reality. The effect was devastating for it produced doubts in us. There are many among us Filipinos of today who still are victims of this “colonial mentality”, who still harbor doubts within themselves and who are still either “in favor ” of or “not in favor ” of , pro or contra Rizal or Bonifacio. This is sad for they debate on the wrong question suggested in  their subconscious by the subsequent colonizers. Psychologically we remain with  respect to this issue a divided nation of Rizalists and Bonifacians, which means colonization still has us in its grips.

We must free ourselves from this mental bondage by redefining what a hero is in our modern Filipino understanding in relation to our present goal of achieving a progressive nation, our fight against poverty and corruption, in our attempt to treat our sick nation. In truth, today we need both Rizal and Bonifacio to guide us, the idea (pen) and the action (the sword), to revolutionize our moral make up for our nation to progress. Simply put, let’s broaden our horizon and avoid playing Rizal and Bonifacio against each other for it is a waste of time, mental energy and above all an insult to these two great historical figures. For sure Rizal, if alive today, would not agree with the idea of being the national hero himself, he would refuse it, and would have a totally different answer. And Bonifacio? Although he disdained his personal hero Rizal towards the end, I still believe that he would refuse to be the national hero were he alive today and offered this honor.  We only invented this debate to repress our own doubts about ourselves.

Both Rizal and Bonifacio were true to their own personal methods of approaching a problem- and of expressing their patriotism-  till the very end. Opposing methods as they appeared to be in surface ( Rizal at that moment in time being against the revolution and Bonifacio being in favor of the revolution ), in reality, i.e., seen in totality, history needed both of them to provide us a story and a reality distinctly Filipino. And it functioned! Only that we were taught to interpret our history the wrong way- and we failed to examine what had been taught to us. That’s the effect of the mighty pen used against us- it has misled us for decades even until now.

This is the way I see it. You may disagree which means you have your own way of seeing it. And that’s good like that. This is reality. Never one-sided.

jun asuncion

Bulan Observer